DT Netherlands No. 1, 2013

Binnenlands nieuws / “Management is een ondergeschoven kindje in veel mondzorgpraktijken”; Interview met dr. Erik Ranzijn - trainer - adviseur en ‘tandartsfluisteraar’ / Leidinggeven in de praktijk: een tandje erbij / Tandartsen over social media / Buitenlands nieuws / Wetenschap / Industrie / Opleidingen/agenda / Media

Open PDF View E-paper Edit Epaper Edit Epaper ads save

Table of contents

Open Link

DENTAL TRIBUNE
The World's Dental Newspaper - Netherlands Edition

februari 2013

www.dental-tribune.nl

jaargang 3 | nummer 1

"Gestructureerd
management steeds
belangrijker"
Interview met Erik Ranzijn

Twittert u al?
Tandartsen over zin en
onzin van social media

Orale kanker
PMO onvoldoende voor
tijdige diagnose

Pagina 4-6

Pagina 11-12

Pagina 15

Management ondergeschoven kindje in mondzorg

Personeelszaken, communicatie en PR zijn vaak delicate kwesties, maar als alle raderen in uw praktijk goed staan, is dit voor uw
team én uw patiënten duidelijk merkbaar.

VAN DE REDACTIE
UTRECHT – 2012 was een bevlo-

gen jaar voor de mondzorg. Met
fraaie vergezichten als een toegenomen marktwerking, meer
concurrentie en daardoor meer
op de wensen van de klant afgestemde praktijken, werden met

veel bombarie de mondzorgtarieven vrijgegeven. Een jaar later moeten we constateren dat er
weliswaar een schokgolf door de
mondzorg is gegaan, maar dat er
desondanks weinig is veranderd
ten opzichte van 2011. De tarieven liggen weer vast en politici
zullen hun vingers voorlopig niet

aan een nieuw experiment willen
branden.
Betekent de ondergang van de
vrije tarieven ook dat de oproepen tot het klantgerichter maken van mondzorgpraktijken verstommen en de tandarts weer
‘gewoon’ zonder website, Facebookaccount en sms-alerts kan

werken? En dat de noodzaak om
een beter imago te hebben dan
de praktijk om de hoek ‘typisch
2012’ is? Erik Ranzijn vindt van
niet. “Als er een omzetdaling verwacht wordt, wat in 2012 al het
geval was, is het belangrijk na te
denken over de bedrijfsvoering.
In de mondzorg doet men dit te
weinig,” stelt de in de tandheelkunde gespecialiseerde organisatieadviseur in een interview met
Dental Tribune. Daarbij is niet alleen de kwaliteit van de behandeling van belang. “Een patiënt
beoordeelt een mondzorgprofessional niet primair op zijn tandheelkundige prestaties. Hij vindt
het belangrijk dat de tandarts
vriendelijk is, hem niet te veel
pijn doet en op tijd werkt.” Zo kan
iets ogenschijnlijk onbenulligs
als het versturen van een kerstkaart veel doen voor de beeldvorming bij patiënten.
De uitstraling van een praktijk is voor een aanzienlijk deel
afhankelijk van het personeel.
Verloopt de samenwerking pret-

tig, vloeiend en efficiënt, dan zal
dit ook voor de patiënt merkbaar
zijn. Daarom is voor goed personeelsmanagement speciaal aandacht in het artikel van Ben Verheijden (pagina 8-9). Hierin leest
u dat kleine tijdsinvesteringen in
het eigen personeel zich ruimschoots kunnen terugverdienen.
Ook beschrijft Verheijden verschillende typen werknemers en
hoe zij door een leidinggevende
het beste benaderd kunnen worden.
Vrije tarieven of niet, de opkomst van sociale media lijkt ook
in de mondzorg niet te stoppen.
In een reportage (zie pagina 1112) komen liefhebbers én sceptici aan het woord. Vooral in de
Randstad, waar de concurrentie
onder tandartsen het hoogst is,
worden dit soort PR-activiteiten
steeds meer gemeengoed. Wie
nu nog behoort tot de achterover
leunende meerderheid, moet ervoor oppassen dat hij over enkele
jaren geen achterblijver is geworden. ■

IDS aanbieding

Tandarts ontslaat ‘te sexy’ assistente
IOWA, VS – De Amerikaanse

tandarts James Knight heeft zijn
assistente ontslagen omdat ze
volgens hem te sexy is. Haar kleding zou strak en afleidend zijn
en volgens de tandarts een bedreiging vormen voor zijn huwelijk. Melissa vocht het ontslag
aan bij de Hoge Raad in Iowa,
maar die oordeelde unaniem dat
‘onweerstaanbare aantrekkingskracht’ een reden voor ontslag
is. De Raad bestond overigens
uit zeven mannen.
De advocaat van de vrouw
vindt dat de rechters met de uitspraak het signaal afgeven dat
mannen niet verantwoordelijk
gehouden kunnen worden voor
hun verlangens en dat vrouwen
de verlangens van hun mannelijke collega’s moeten controleren.
Melissa Nelson (32) werkte

al tien jaar probleemloos voor
Knight (53), tot hij ging klagen
dat haar kleding te opwindend
was. Dit leverde echter weinig
op. In de rechtszaal zei de tandarts tegen de vrouw dat ze had
moeten weten dat ze er te sexy
uitzag, omdat ze had gezien “dat
zijn broek uitpuilde.”
De tandarts en zijn assistente, beiden getrouwd, stuurden
elkaar regelmatig sms’jes over
privézaken. Zo vroeg Knight zijn
assistente in een sms hoe vaak
zij een orgasme had gehad en
biechtte zij op nauwelijks een
seksleven te hebben, waarop de
tandarts had geantwoord: “Het
is alsof je een Lamborghini in de
garage hebt staan, maar er niet
mee mag rijden.” Toen de echtgenote van de tandarts achter
het sms-contact kwam, eiste ze

dat de assistente ontslagen zou
worden. Die klaagde na haar
ontslag haar voormalig werkgever aan wegens discriminatie,
omdat het ontslag niet aan de
orde zou zijn geweest als ze een
man was geweest.
De advocaat van de tandarts
is blij met de uitspraak van de
rechter. “Meneer Knight is een
zeer gelovig man die zijn huwelijk wil beschermen. Gelukkig
ziet de rechter dat ook in.” Volgens de advocaat sluit de beslissing aan bij eerdere uitspraken
over werknemers die ontslagen werden vanwege relaties
die spanning en jaloezie konden opleveren in de familie van
de werkgever. In de VS en ook
daarbuiten is met onbegrip op
de zaak gereageerd. (bronnen:
nu.nl, nrc.nl) ■

actieprijs
€ 9.750
Zeer complete dental unit inclusief micromotor, scaler, turbineslang met
licht en orale camera set. Actie tot 31 maart 2013. Prijs exclusief BTW.

Voor meer informatie en voorwaarden:
www.straightdental.com of mail info@straightdental.com

dental units | thermodesinfectoren | autoclaven
Ontmoet ons tijdens de IDS: Woson stand, hal 3.1, M050

[2] =>

Binnenlands nieuws

dental tribune - netherlands edition

Spoelmiddel chloorhexidine ook
werkzaam na tandenpoetsen
AMSTERDAM – Een chloorhexidi-

nespoelmiddel werkt niet minder
goed als het gebruikt wordt na
het tandenpoetsen met een tandpasta met natriumlaurylsulfaat.
De mate waarin de vorming van
tandplaque werd geremd bleek
niet afgenomen onder normale
gebruiksomstandigheden.
Dat
blijkt uit het promotieonderzoek

van Danielle van Strydonck, getiteld ‘Chlorhexidine and the control of plaque and gingivitis’.
Van Strydonck constateerde
ook dat er geen significant verschil is tussen chloorhexidinespoelmiddelen op water- of alcoholbasis. Uit wetenschappelijk
literatuuronderzoek bleek dat
een chloorhexidinespoelmiddel

als aanvulling op de dagelijkse
mondverzorging zorgt voor 33%
reductie van tandplaque en 26%
reductie van de mate van tandvleesontsteking.
Chloorhexidine kan worden
toegepast als er een probleem is
na een operatie in de mond of bij
een trauma. Ook is het een effectief hulpmiddel bij ontstoken tandvlees als aanvulling op
de dagelijkse mondhygiëne. Veel
tandpasta’s bevatten natriumlaurylsulfaat (SLS), een oppervlakteactief reinigingsmiddel, dat
mede verantwoordelijk is voor het
schuimen van tandpasta. Uit eerder laboratoriumonderzoek was
naar voren gekomen dat SLS een
negatief effect heeft op de werking van chloorhexidine. (bron:
ACTA) ■

Aanvullende tandartsverzekering
minder populair
HILVERSUM – Eind

2012 koos
64,9% van de volwassenen voor
een aanvullende tandartsverzekering, terwijl dit in 2011 nog
74,9% was. Ook werden er minder verzekeringen voor fysiotherapie afgesloten: 49,9% deed dit
in 2012 en 66,4% in 2011. Dat
blijkt uit gegevens van vergelijkingssite Independer.nl. Een mogelijk gevolg voor de tandheelkunde is dat patiënten niet direct
noodzakelijke behandelingen vaker zullen uitstellen of er geheel
van afzien, aangezien de kosten
in meer gevallen voor eigen rekening komen.
Ruud Martens, directeur van
Independer, wijt de verminderde populariteit van aanvullende
verzekeringen aan de economische crisis. De grootste verandering vindt volgens hem echter
niet plaats bij de aanvullende
pakketten, maar bij het verhogen van het eigen risico. In 2012
heeft 20,4% van de overstappers

een vrijwillig eigen risico van
500 euro gekozen, dit was in 2011
slechts 6%. Independer baseerde
zijn onderzoek op gegevens uit de
periode 27 november t/m 26 december in 2011 en 2012.
Via Independer.nl kunnen
mensen verzekeringen vergelijken en overstappen op een andere verzekering. Hoewel mensen
de overstap voorgaande jaren pas
in de allerlaatste dagen maakten,
begon de hausse bij Independer.
nl en andere vergelijkingssites dit
jaar al half december. Uiteindelijk
zijn 1,2 miljoen mensen, dat komt
neer op 7,5% van de verzekerden,
overgestapt. Dat maakte André
Rouvoet, voorzitter van Zorgverzekeraars Nederland (ZN), op de
nieuwjaarsreceptie van ZN bekend. “Het is duidelijk dat meer
mensen dit jaar bewust naar
hun zorgverzekering hebben gekeken. Een goede ontwikkeling,
want dat houdt zorgverzekeraars
scherp op zowel hun dienstver-

lening als op de zorg die zij voor
hun verzekerden inkopen.”
Rouvoet roept zorgverzekeraars op om hun klanten volgend
jaar op tijd duidelijk te maken
welke zorg zij hebben gecontracteerd. “Zorgverzekeraars moeten
ernaar streven om de gecontracteerde zorg zo veel mogelijk be-

Patiënten zullen nu eerder
van behandelingen afzien
kend te maken als zij dit najaar
hun premie en polis voor 2014
publiceren,” aldus de voorzitter van ZN. De grote opgave voor
zorgverzekeraars het komende
jaar ligt wat Rouvoet betreft vooral bij het verder verhogen en inzichtelijk maken van de kwaliteit van zorg. (bron: Independer,
Zorgverzekeraars Nederland) ■

februari 2013

Tandartsen op Bonaire
boos over bezuinigingen

Bonaire kent veel villa’s en luxe accommodatie, maar de leefomstandigheden van de
inheemse bevolking wijken hiervan sterk af. (foto: V. Vergne)
KRALENDIJK – Tandartsen op Bo-

naire zijn bezorgd over de bezuinigingsmaatregelen van minister
Schippers van VWS voor de zorgverzekering van Caribisch Nederland, de BES. “Deze bezuinigingen zijn onverantwoord en zelfs
ondemocratisch te noemen,” aldus de Bonaire Dental Association (BDA).
BES is een algemene zorgverzekering die in 2011 van kracht
is geworden voor inwoners van
de eilanden Bonaire, Sint Eustatius en Saba. Schippers heeft uit
de BES de vergoeding van een
eenmalige sanering van het gebit
voor mensen boven de achttien
jaar en de orthodontie voor kinderen onder achttien jaar geschrapt.
Daarnaast moeten de eerste twintig behandelingen bij de fysiotherapeut nu zelf bekostigd worden.
“In Nederland is de gezondheidszorg al 65 jaar goed geregeld, maar in Bonaire pas twee
jaar. Als er nu al bezuinigd
wordt, kunnen de achterstanden
niet weggewerkt worden, terwijl
dat wel was afgesproken in 2010,”
stelt de BDA. Ook vindt de bond
dat er extra ongelijkheid gecreëerd wordt tussen de Bonairianen. “De ene persoon heeft al een
eenmalige sanering van het gebit
vergoed gekregen, de ander zal
het nu zelf moeten betalen.”
De BDA heeft zijn onvrede kenbaar gemaakt aan de Commissie
voor Koninkrijksrelaties (Korel)
van de Eerste Kamer, die begin

januari een tweedaags bezoek
aan Caribisch Nederland bracht.
De Korel kon zich vinden in de
verontwaardiging van de BDA en
Marieke Linthorst (PvdA), voorzitter van Korel en delegatieleider, gaat minister Schippers opheldering vragen over drie zaken.
Ten eerste is niet duidelijk wie
het advies heeft gegeven om in te
grijpen in het zorgpakket en wat
er in het advies staat. Ten tweede
is het tijdstip waarop de maatregel bekend werd gemaakt, 21 december 2012, hoogst ongewoon:
de invoering vond al per 1 januari 2013 plaats. Ten slotte stoort
Korel zich aan het feit dat Schippers een vergelijking trekt met
Nederland. “In Nederland zijn er
verzekeringsmaatschappijen bij
wie je een aanvullende verzekering kunt afsluiten voor bepaalde
onderdelen van zorg. Die bestaan
hier niet,” aldus Linthorst.
Minister Schippers heeft in een
reactie laten weten dat ze nog
steeds achter de pakketmaatregelen staat, maar zich ervan bewust
is dat de initiële ingangsdatum
van 1 januari geen gelegenheid gaf
te anticiperen op de nieuwe situatie. Daarom heeft zij besloten de
ingangsdatum naar 1 juli te verschuiven. Daarnaast heeft ze aangekondigd de pakketbeslissingen
voor Caribisch Nederland in de
toekomst eerder bekend te maken, net als in Nederland. (bronnen: www.versgeperst.com, www.
bearingpointcaribbean.com) ■

Colofon
Dental Tribune verschijnt tienmaal per
jaar en is een uitgave van Albion Press
BV, onder licentie van Dental Tribune
International
Hoofdredacteur/uitgever
drs. Ben Adriaanse
Redactie
drs. Laura van Dee
drs. Joann Hebben
Cartoons
drs. Emily van Someren
Redactieadres
Redactie Dental Tribune
Postbus 545, 3990 GH Houten
E-mail: redactie@dental-tribune.nl.
De Nederlandse editie van Dental
Tribune kent een onafhankelijke
redactie en richt zich op professionals
in de volle breedte van
het tandheelkundige
vakgebied.

Aanmelden
De doelgroep van Dental Tribune
(bestaande uit tandartsen-algemeenpractici, tandartsen-specialisten, mond
hygiënisten, orthodontisten, kaak
chirurgen, tandtechnici, tandprothetici
en diegenen die werkzaam zijn in de
dentale industrie) komt in aanmerking
voor een kosteloos abonnement.
Behoort u tot de doelgroep en ontvangt
u het maandblad nog niet? Meld u dan
aan via het inschrijfformulier op
www.albionpress.nl.
Advertentieverkoop
Harry Velthuis, accountmanager.
Postbus 545, 3990 GH Houten.
Telefoon: 06-531 55 262.
E-mail: velthuis@dental-tribune.nl.
Linda Schriekenberg, medewerker
mediaorder. Telefoon: 030-63 55 070.
Fax: 030-63 55 069.
E-mail: adverteren@dental-tribune.nl

© 2013 Albion Press BV. Redactioneel materiaal van Dental Tribune International, Duitsland,
dat is vertaald en in dit nummer is opgenomen, is auteursrechtelijk beschermd door Dental
Tribune International GmbH. Alle rechten voorbehouden. Gepubliceerd met toestemming
van Dental Tribune International GmbH, Holbeinstr 29, 04229 Leipzig, Duitsland. Reproductie op welke manier en in welke taal dan ook, gedeeltelijk of volledig, zonder de voorafgaande
schriftelijke toestemming van Dental Tribune International GmbH, is uitdrukkelijk verboden.
Dental Tribune is een handelsmerk van Dental Tribune International GmbH.

[3] =>

februari 2013

Binnenlands nieuws

dental tribune - netherlands edition

Ondernemer Rolstoelkantelplateau in Zandvoortse praktijk
is btw-plichheeft als een van de eerste in EuMoolenburg in het Haarlems Dagen mondhygiëniste vaak een bijna
ropa een rolstoelkantelplateau in
blad.
onmogelijke houding aannemen
tig voor
gebruik genomen. Daardoor kunNieuw Unicum is een tandartsom te kunnen behandelen.
Het plateau is geschikt gemaakt
nen patiënten voortaan in hun eipraktijk voor lichamelijk gehanvoor zware elektrische rolstoelen.
gen rolstoel blijven zitten bij de
dicapten. Tot voor kort werden
cosmetische
Het maximale gewicht is hiervoor
tandarts.
zij in de tandartsstoel getild of in
“Het is een topding. Cliënten
speciaal opgehoogd. Het apparaat
hun eigen rolstoel behandeld. Een
ingrepen
rijden erop en kunnen in hun eiis makkelijk in gebruik door steltandartsstoel kan echter niet aften btw betalen voor tandheelkundige cosmetische ingrepen.
Dat concludeert Ed Kolsteeg van
de Vereniging van Groothandelaren in de Tandheelkundige branche (VGT) op de website van Dental Info, na een uitspraak van het
gerechtshof Amsterdam in december bij een hoger beroep van
een onderneming in esthetische
tandheelkunde en tandtechniek.
De ondernemer heeft volgens het
gerechtshof onvoldoende aannemelijk gemaakt dat bij het bleken
van tanden of het plaatsen van facings sprake is van gezondheidskundige verzorging van de mens,
waarvoor een btw-vrijstelling
geldt.
In 2010 legde de belastinginspecteur Omzetbelasting de onderneming over 2009 een aanslag
op van bijna vijftigduizend euro
nog af te dragen omzetbelasting.
De ondernemer maakte – zonder
succes – bij de rechter bezwaar
tegen deze naheffingsaanslag. Na
de nieuwe uitspraak kan de ondernemer nu alleen nog in cassatie bij de Hoge Raad.
Het gerechtshof en de rechtbank maken een duidelijk onderscheid tussen een ‘gezondheidskundige behandeling’ en een
‘cosmetische behandeling’, bijvoorbeeld tandbleken en het aanbrengen van facings. De eerste
groep is onmiskenbaar vrijgesteld van btw, maar een ‘cosmetische behandeling’ is dat volgens de rechters niet.
De ondernemer had betoogd
dat cosmetische behandelingen
wel degelijk plaatsvinden met
een therapeutisch doel en bracht
onder meer een verklaring in van
een universitair hoofddocent
(ACTA). De rechtbank en het gerechtshof vonden het echter niet
aannemelijk dat bij de verrichte
behandelingen sprake was van
zware psychologische belasting.
Mocht de uitspraak overeind
blijven, dan kan dit verstrekkende gevolgen hebben voor cosmetische ingrepen die uitsluitend
‘verfraaiing van het uiterlijk’ tot
doel hebben. Problematisch is
dat er in de cosmetische tandheelkunde geen duidelijke grens
is tussen de ‘therapeutische of
gezondheidskundige behandeling’ en de ‘zuiver cosmetische
behandeling’, waardoor de behandelaar niet weet of hij btwplichtig is.
Een bijkomend probleem is dat
ondernemingen die een naheffingsaanslag krijgen nooit een
btw-administratie hebben gevoerd. Zij hebben de btw nooit
aan patiënten doorberekend en
ook niet in de vooraftrek kunnen
verrekenen met de af te dragen
omzetbelasting. Die naheffing
komt dan volledig en uitsluitend
voor rekening van de onderneming. Bovendien kan de Belastingdienst ook nog een boete opleggen. (bron: Dental Info) ■

ZANDVOORT – De Zandvoortse
tandartspraktijk Nieuw Unicum

gestemd worden op de individuele houding van de cliënt. Als de
cliënt in zijn eigen rolstoel behandeld werd, moesten de tandarts

knoppen en elektrische kanteling
en beschikt over een noodstop.
(bronnen: www.unicum.nl, www.
haarlemsdagblad.nl) ■

iperio CoUrSe
Santorini 15-16, 18-19 May 2013
giulio rasperini

AMSTERDAM – Ondernemers moe-

gen rolstoel worden behandeld.
Het plateau kan in elke wenselijke stand en hoogte worden gezet,” aldus mondhygiëniste Aafke

This course is going to cover the topics on up-to-date
periodontal field from rational treatment planning to
advanced periodontal surgery and implant therapy
giving the opportunity of getting necessary information for creating basics as well as expanding the
knowledge and skills of your clinical experience.
The detailed theoretical part will be combined
with hands-on practical training on simulators
together with observations of surgical interventions on daily basis.

A 4-dAyS PROGRAM

Mucogingival & Osseousre sective surgery
Surgical decision-making.
What we expect as a result?
Which and How to perform surgery?
Perio flaps: classification, design, incisions,
flap elevation, suturing techniques.

part

Registration fee: 2.990€
Includes: ñ 4 days course ñ 32 CE hours
ñ All materials for the hands-on courses
ñ Coffee & lunch breaks ñ One day excursion (May 17th): Akrotiri excavations,
winery museum and wine tasting,
catamaran dinner cruise ñ Graduation gala dinner ñ Six nights accommodation at the venue hotel.

Organized by:

part

FIDENTALMED Ltd

Tissue & Bone regeneration, Implant surgery
Surgical decision-making.
What we expect as a result?
Which and How to perform surgery?
Surgical technic: GTR, maxillary sinus lift, ridge augmentation (horizontal & vertical)

Media Partner:

For more Information & Registration please contact: Tel.: +44-7418.472.288
e-mail: education.fidentalmed@gmail.com | www.fidentalmed.com
From Greece: Tel.: +30 210 22.22.637, +30 672036900 | e-mail: info@omnicongresses.gr | www.omnicongresses.gr

[4] =>

Interview

dental tribune - netherlands edition

februari 2013

“Management is een
ondergeschoven
kindje in veel
mondzorgpraktijken”
Interview met dr. Erik Ranzijn, trainer,
adviseur en ‘tandartsfluisteraar’

Tekst: Laura van Dee

We hadden niet anders kunnen
verwachten bij een interview met
een expert in praktijkmanagement. Bij binnenkomst in het
mooie Amsterdamse pand, met
uitzicht op het Prinseneiland, is
het behaaglijk warm. De muren
zijn bedekt met boekenkasten en
een aquarium brengt een rustgevend gepruttel voort. Een aangename werkomgeving, bevestigt
dr. Erik Ranzijn. “Ik droomde er
altijd al van in Amsterdam te werken en ’s avonds over de grachten
naar huis te fietsen.” Ranzijn studeerde psychologie en informatica en werkte jarenlang voor diverse trainingsbureaus. In 1999
richtte hij Roovos Organisatieontwikkeling op, dat trainingen
en advies geeft in management en
communicatie voor onder andere

tandartsen werken, soms in samenwerking met mondhygiënisten. De praktijkhouder heeft dan
meerdere mondzorgprofessionals
in loondienst. Verder wordt er
meer parttime gewerkt, voornamelijk door de toename van vrouwelijke tandartsen. Deze ontwikkelingen maken gestructureerd
management nu belangrijker dan
enkele decennia geleden.
Bent u een voorstander van
schaalvergroting in de
mondzorg?
Er kleven meerdere voordelen aan
een grotere praktijk. Het grootste
voordeel is dat binnen de praktijk multidisciplinair gewerkt
kan worden. Daarnaast kunnen
mondzorgprofessionals
overleggen over hun vak: tijdens de
vrijdagmiddagborrel is er mogelijkheid tot het uitwisselen van

De psychologische en fysieke afstand
in een tandartspraktijk is klein

mondzorgprofessionals. In 2007
publiceerde hij het succesvolle
boek De tandarts aan de leiding.
Dental Tribune sprak met Ranzijn
over het belang van en de sleutels
tot goed praktijkmanagement.
2012 was een bevlogen jaar
voor de mondzorg, zeker op
het gebied van praktijk
management. Wat is er zoal
veranderd?
De solopraktijk is nog steeds populair, maar er ontstaan steeds
meer praktijken waarin meerdere

ervaringen. Meerdere tandartsen
in één praktijk kunnen ook zorgen voor concurrentie. Dat klinkt
misschien niet gunstig, maar het
houdt iedereen scherp en pakt
daarom positief uit voor de patiënt. Als je ziet dat je collega ergens goed in is, kan het je immers prikkelen je daar ook verder
in te ontwikkelen.
Vindt u dat de gemiddelde
ondernemer in de mondzorg
genoeg aandacht besteedt aan
praktijkmanagement?

Ik denk het niet. Management is
bij de meerderheid van de praktijken een ondergeschoven kindje.
Mondzorgprofessionals vinden

den tandartsen meestal iets van
dergelijk gedrag te zeggen, terwijl de frustratie elke dag groter
wordt. Tandartsen denken: als ik
een kwartier met mijn assistente
praat, kost dat geld. Maar dat is
een verkeerde gedachtegang.

Irritaties moeten niet te
lang opgekropt worden

Wat zou u deze tandarts
adviseren?
Ik raad tandartsen aan elke dag
minimaal een kwartier in te
plannen voor overleg. Als er iets
aan de hand is, kan het dan besproken worden. Als er niets te
bespreken valt, kan de tandarts
in die tijd iets anders doen uit de
categorie ‘belangrijk, maar niet
urgent’, of bijvoorbeeld een verwijsbrief schrijven. En dan vind
ik het nog knap dat je een bedrijf
met een jaaromzet van een paar
ton in vijf kwartier per week kunt
managen.
Ook een moeilijk punt bij een
mondzorgpraktijk is dat de psychologische en fysieke afstand
klein is. Een tandheelkundig
team is een hechte gemeenschap.
Als er iets over iemands houding
of gedrag wordt gezegd, is de
sfeer meteen aangetast. Negatieve feedback geven is moeilijk.

managen vaak niet leuk: anders
waren ze wel bedrijfskunde of
psychologie gaan studeren. Tijdens de opleidingen wordt gelukkig steeds meer aandacht aan
het onderwerp besteed, maar nog
niet genoeg.
De structuur van een tandartspraktijk is bijzonder, omdat de
leidinggevende tevens fulltime
productiemedewerker is. Dat zul
je in andere MKB-bedrijven, want
een tandartspraktijk is eigenlijk
ook een MKB-bedrijf, niet snel
zien. Een garagehouder bijvoorbeeld sleutelt zelf niet meer aan
auto’s. Het gevolg is dat de aandacht voor management tekortschiet. Als er wel aandacht voor
is, is dat voor inkoopmanagement en nauwelijks voor personeelsmanagement.
Een tandarts is voortdurend
bezig. Als de assistente bijvoorbeeld te laat komt, kan hij er
niets van zeggen in de aanwezigheid van de patiënt. In de koffiepauze werkt hij zijn administratie bij en is zijn assistente aan het
kletsen met collega’s. Als hij in
het voorbijgaan toch iets over het
te laat komen zegt, valt dat vaak
niet goed en bestaat de kans dat
zijn assistente de rest van de dag
kortaf reageert. Daarom vermij-

Wat is de beste manier om
feedback te geven?
Een eerste stap is tijd inplannen
om feedback te geven. Daar kan
dat kwartiertje dat je per dag reserveert voor managementtaken
voor gebruikt worden. Irritaties
moeten niet te lang opgekropt
worden, want dan worden ze ongenuanceerd geuit en focust de
ontvanger zich alleen op de vorm
en niet meer op de inhoud. Bij negatieve feedback is het belangrijk
te benoemen wat je ziet en af te
sluiten met een afspraak. Bijvoor-

beeld tegen een assistente: “Ik zie
dat je gedurende de dag veel Facebookt op je smartphone. Hierdoor krijg ik het idee dat je niet
geconcentreerd met je werk bezig bent en dat stoort mij. Zullen
we afspreken dat dat niet meer
gebeurt?” Die laatste zin klinkt
als een vraag, maar het is een afspraak. In de trainingen die ik
geef, krijgen tandartsen handvatten om te reageren op assistenten
en collega’s.
Veel mondzorgprofessionals
vinden dat zij weinig
aandacht aan het organiseren
van hun praktijk hoeven te
besteden, omdat de werksfeer
goed is en ze geen nieuwe
patiënten nodig hebben. Wat
is uw boodschap aan hen?
Inderdaad, veel tandartsen zeggen: “Het gaat prima. Ik heb personeel, ik heb patiënten.” Maar
het gaat vaak goed bij de gratie
dat het niet fout gaat. Bekwaam
personeel lost veel op. Als er een
groot personeelsverloop is, als de
dingen niet lopen zoals ze moeten lopen en als je ’s avonds op
de bank zit te piekeren over wat
er die dag misging, is er een probleem en zul je het management
moeten aanpassen. In een goedlopende praktijk trek je aan het
eind van de dag tevreden de deur
achter je dicht. Maar het is een illusie dat je van elke praktijk een
droompraktijk kunt maken. Soms
werken er nu eenmaal mensen in
je team die hun baan louter zien
als een tijdrovende manier om
aan geld te komen. Ook met deze
mensen moet je kunnen omgaan.

> lees verder op pagina 6

[5] =>

Praktijkmanagement: een vak apart
Praktijken worden groter. Meerdere kamers en meer personeel zorgt voor een grotere
complexiteit. Ook minder grote praktijken hebben te maken met veranderende regelgeving
en mondiger personeel. Voor de managementtaken in de praktijk wordt steeds vaker een
professionele praktijkmanager aangesteld.
De School voor PraktijkManagement biedt een opleidingsplatform voor (aankomend)
praktijkmanagers, praktijkhouders en praktijkeigenaren die zich willen ontwikkelen naar
een deskundige manager in de praktijk.
Wie als professional wil meedoen in de Nederlandse gezondheidszorg en écht toege
voegde waarde wil bieden, moet goed zijn opgeleid en zijn kennis en vaardigheden zijn
hele leven verder ontwikkelen. Daarom is een het motto van de School voor Praktijk
Management: een leven lang leren. Daar bieden we de volgende mogelijkheden voor:

Opleiding Praktijkmanager
Deze opleiding is speciaal ontwikkeld voor praktijkmanagers die praktische kennis,
inzicht en vaardigheden willen opdoen als de spil van de praktijk.
De praktijk van de student staat centraal in deze opleiding. Hoe kunt u ervoor zorgen
dat de dagelijkse werkzaamheden in de praktijk soepel verlopen? De opleiding is gericht
op het operationele niveau. Daarbij wordt zijdelings gekeken naar hoe de strategie in de
organisatie wordt bepaald.
Deze opleiding gaat in maart 2013 van start. Vraag snel de brochure aan op
www.schoolvoorpraktijkmanagement.nl.

Opleiding Hoger Praktijkmanagement
Deze opleiding is speciaal ontwikkeld voor ambitieuze praktijkmanagers, praktijkhouders
en praktijkeigenaren die zich bedrijfskundig breed willen ontwikkelen als inspirerende
manager in de praktijk. U leert uw praktijk op strategisch en tactisch niveau te bekijken.
U leert onder andere een formatieplan op te stellen. U kunt na deze opleiding de
financiële gezondheid van de organisatie beoordelen. Op verschillende management
thema’s leert u de strategie van de organisatie te vertalen naar managementactiviteiten
en verbeterplannen.
Deze opleiding start in het najaar van 2013. Vraag de brochure aan op
www.schoolvoorpraktijkmanagement.nl.

TopTrainingen
De trainingen van de School voor PraktijkManagement zijn gericht op het vergroten
van uw kennis en vaardigheden op specifieke onderwerpen. De deelnemers worden op
een interactieve manier op de hoogte gesteld van alle ins en outs van het thema, zodat
het direct toepasbaar is uw in eigen praktijk. In de trainingen en toptrainingen van de
School voor PraktijkManagement wordt ingezoomd op de onderwerpen en thema’s uit
de opleidingen. De volgende trainingen worden onder andere aangeboden:
– Maken van een SWOTanalyse
– Verandermanagement
– Social media
– Overnames
– Protocollen en richtlijnen in de praktijk
– Het maken van een kwaliteitsjaarverslag

Ga voor meer informatie over de opleidingen naar:
www.schoolvoorpraktijkmanagement.nl of bel 0343449970.
School voor PraktijkManagement is een gezamenlijk initiatief van
Edin Dental Academy en Praktijkmanagementnetwerk.

Management en Communicatie

Edin Dental Academy
Opleidingen, bij- en nascholingen
Erkenning verworven competenties

Edin Dental Academy biedt een breed scala aan opleidingen en cursussen voor de dentale branche. Opleidingen voor praktijkmanagers
worden door Edin aangeboden onder het nieuwe label School voor Praktijkmanagers. Daarnaast biedt Edin een management en
communicatie-programma aan voor tandartsondernemers, leidinggevenden en office managers.
Succes in uw praktijk is een keuze
Voor tandartsondernemers en ondernemende
praktijkmanagers.
Over het werken met meerdere stoelen bestaan veel
misverstanden. Zo denkt men vaak dat het zeer
vermoeiend werkt omdat tussen de kamers heen en weer
moet worden gerend. Een ander misverstand is dat de
patiënt veel minder aandacht krijgt of dat het ten koste van
de kwaliteit gaat.
Met het PDI business model stijgt uw productie enorm en
toch kunt u in alle rust kwalitatief hoogwaardige tandheelkunde bedrijven. De patiënt ervaart het als een heel
plezierige en professionele wijze van werken.
In deze cursus leert u welke veranderingen nodig zijn om
uw praktijk weer rendabel te maken en het plezier in uw
werk terug te krijgen of te verhogen.
Deze cursus gaat weer van start in september 2013.
Aantal dagdelen: 16
Trainer: Verry van Rossum

Succesvol en inspirerend coachen
op resultaat
Voor tandartsondernemers en praktijkmanagers.
Daar waar voorheen een tandarts en wellicht twee
assistenten waren, staan er tegenwoordig regelmatig
meerdere stoelen en meerdere parttime tandartsen en
assistenten. Daardoor gaan een aantal zaken een essentiële
rol spelen, zoals:
– Bewaken van kwaliteits- en serviceniveau
(de praktijkeigenaar staat er niet altijd bij)
– Het managen van enerzijds de professionals en
anderzijds de assistenten die bij wisselende tandartsen
assisteren
– Het aanspreken van medewerkers
In deze cursus leert u op individueel en teamniveau
inspirerend coachen en de juiste snaar te raken bij de
tandartsen en -assistenten waardoor iedereen optimaal
kan presteren.
Er zijn nog plaatsen beschikbaar voor deze cursus die start
in februari.
Aantal dagdelen: 8
Trainer: Cecil Penso

Assistent met managementtaken
Voor tandartsassistenten en (aankomend) office
managers.
Heeft u ook sommige organisatietaken al aan uw assistente
gedelegeerd? In veel praktijken komen steeds meer
managementtaken op het bord van de assistente. Dit
varieert van medewerkersbeleid (werkoverleg, verzuimpreventie, verlof), klachtafhandeling tot dagplanning en
andere operationele zaken.
Deze cursus richt zowel op de (technische) uitvoering van
deze coördinerende taken, als de communicatieve
vaardigheden die hierbij noodzakelijk zijn.
Het programma wordt telkens afgestemd op de leerdoelen
van de individuele cursisten.
Deze cursus gaat weer van start in juni 2013 en
september 2013.
Aantal dagdelen: 6
Trainers: Dr. Erik Ranzijn, Maaike Straathof

0343 - 44 99 70 info@edin.nl www.edin.nl

[6] =>

Interview

dental tribune - netherlands edition

> vervolg van pagina 4

Wanneer heeft een praktijk
een aparte praktijkmanager
nodig?
Als een tandarts geen zin heeft
in geregel naast zijn dagelijkse
werkzaamheden, kan hij iemand
anders praktijkmanager maken.
Vaak is dat de tandartsassistente
die het langst in de praktijk werkt
en het beste ligt bij collega’s. De
praktijkhouder moet dan nog wel
de praktijkmanager ‘managen’,
bijvoorbeeld door een wekelijks
overleg. Ook moet de tandarts
uitkijken dat hij het gezag van de
praktijkmanager niet ondermijnt:
overdag is de praktijkmanager de
baas over de gang van zaken en

Ik ben geen voorstander
van broodmanagers

de tandarts productiemedewerker. De praktijkmanager en de
praktijkhouder hebben ‘gespiegelde’ rollen: ze zijn zowel medewerker als manager.
Ik ben doorgaans geen voorstander van broodmanagers, omdat de afstand tot de werkvloer
vaak te groot is. Een broodmanager moet affiniteit hebben met de
tandheelkunde en de kennis over
de gang van zaken heel snel kunnen oppikken, wil hij een goede
manager zijn.
Tandartsen verwachten dat
hun omzet over 2012 gaat
dalen. Op welke manieren
kan het voorbeeldig runnen

van een praktijk ertoe
bijdragen dat de omzet op peil
blijft?
Mondzorgprofessionals
besteden de meeste tijd aan productie.
Tot nu toe was dat niet erg, omdat de omzet van tandartspraktijken naar verwachting was. Als
echter een omzetdaling verwacht
wordt, is het belangrijk ook na te
denken over het type bedrijfsvoering. Meestal hoeft er niet harder gewerkt worden om de omzet
omhoog te brengen, maar vooral
slimmer.
Als een tandarts een gedetailleerd en goed beargumenteerd
behandelplan opstelt en de inhoud hiervan duidelijk aan de patiënt communiceert, zal die eerder geneigd zijn het voorstel te
accepteren. Daarnaast is het voor
de continuïteit van de bedrijfsvoering belangrijk dat patiënten
op regelmatige basis langskomen. Een assistente kan met de
patiënt meelopen naar de balie,
zodat gelijk een nieuwe afspraak
ingepland kan worden.
Uiteraard is het belangrijk
de patiënt tevreden te houden
en daarmee als klant te behouden. Een patiënt beoordeelt een
mondzorgprofessional niet primair op zijn tandheelkundige
prestaties. Hij vindt het belangrijk dat de tandarts vriendelijk
is, hem niet te veel pijn doet en
op tijd werkt. Als tandarts kun je
met zulke punten rekening houden. Je kunt voor de klantenbinding bijvoorbeeld een kerstkaart
sturen. Natuurlijk is zoiets redelijk kostbaar, maar aan de andere kant stuur je ook herinneringskaartjes. Eventueel kun je
de kerstgroet zelfs per sms, Facebook of Twitter communiceren.
Het gaat de patiënt om zorg én
aandacht. Een patiënt even nabellen na een pittige behandeling
heeft een groot effect op de bin-

PRAKTIJKBEGELEIDING
INTERIM MANAGEMENT

TRAINING
Cursussen
De Tandarts aan de Leiding
teamtrainingen op maat:
communicatie
samenwerken
omgaan met lastig gedrag

Hygiëneprotocol voor de tandartspraktijk

Installatieschijf
Windows
Mac OSX

Leest u voor installatie
de achterzijde van het
CD hoesje.

www.roodent.nl
info@roodent.nl

Een gebruikersvriendelijk programma waarmee
de tandarts(assistente) een verantwoord
hygiëneprotocol maakt.

ROODENT™
HYGIËNEPROTOCOL
een eigen hygiëneprotocol in
een paar muisklikken
voldoet aan de WIP-richtlijnen
vraag de gratis demo aan

www.roovos.nl

www.roodent.nl

020-3306184

februari 2013

ding. Sommige tandartsen worden gemakzuchtig, omdat er toch
een tandartsentekort is, maar dat
is een verkeerde gedachte. De patiënt is de klant en is de reden dat
de mondzorgprofessional een bedrijf heeft.
Verwacht u dat tandartsen,
nu de vrije tarieven vanaf
2013 verleden tijd zijn, hun
marketingactiviteiten terug
zullen schroeven?
Nee, want in mijn optiek hebben de vrije tarieven niet veel invloed gehad op marketing. Voor
veel tandartsen stond marketing gelijk aan het publiceren
van de tarievenlijst op de website. Marktwerking in de zorg is
een contradictio in terminis. Je
kunt niet de suggestie wekken
dat er een vrije markt is, terwijl
je voorkant van de markt reguleert. Door de numerus fixus bij
de opleiding blijft het tandartsenaanbod beperkt, terwijl aan de
voorkant van de markt eigenlijk
ook een vrije markt zou moeten
ontstaan. Met het oog hierop is
marktwerking in de zorg tot mislukken gedoemd.
Hoe denkt u over het gebruik
van social media door
mondzorgprofessionals?
De vraag is of bijvoorbeeld Facebook en Twitter ook interessant
zijn voor patiënten? Gaan zij hun
tandarts daadwerkelijk liken?
Communiceren via social media zou vooral interessant kunnen zijn voor jeugdige patiënten.
Ik zou mondzorgprofessionals

ren en problemen naar zich toe te
halen. Je hoeft niet op elke vraag
direct een antwoord te hebben.
Als je assistent tijdens het behandelen vraagt of ze donderdagmiddag vrij mag hebben, kun je
zeggen dat je daar later op terugkomt. Veel tandartsen maken de
fout om klakkeloos toe te zeggen,

Marktwerking in de zorg is
tot mislukken gedoemd

aanraden pas aan social media
te beginnen als ze de rest van
het praktijkmanagement op orde
hebben. Het is verkeerd om te
denken: mijn praktijk loopt niet,
laat ik maar een Facebookpagina
beginnen.
Elke mondzorgpraktijk moet
wel een website hebben. Ik zie
soms websites met nietszeggende informatie als ‘wij werken met een divers team, ieder
heeft zo zijn specialisme’. Maar
welke specialismen zijn dat dan?
Dat wil de patiënt weten. Je moet
concrete informatie over de praktijk verstrekken. Er zijn een paar
standaard websiteformats in omloop. Dat kan gemakkelijk zijn,
maar het mag niet tot gemakzucht leiden. Vergeet niet dat ook
de website een visitekaartje van
de praktijk is. Heel soms kom ik
nog een tandarts zonder website tegen, maar dat kan echt niet
meer. Tegenwoordig gooien mensen de Gouden Gids regelrecht in
de papierbak. Als ze een tandarts
zoeken, gaan ze googelen.
Wat zijn de belangrijkste
valkuilen bij het managen
van een mondzorgpraktijk?
De grootste valkuil is het verzuimen tijd in te ruimen voor
praktijkmanagement. Daarnaast
moeten mondzorgprofessionals
ervoor waken haastig te reage-

waardoor ze ’s avonds op de bank
zitten te piekeren omdat ze die
donderdag geen assistentie hebben. Het is beter om tijd te kopen
en later op een dergelijke vraag
terug te komen. In dit geval zou
je de assistente bijvoorbeeld kunnen vertellen dat ze vrij mag als
ze zelf een vervanger regelt voor
haar dienst. Dan lost zij het probleem op en niet jij.
Ook is het belangrijk kritisch te
zijn bij het aannemen van mensen. En als personeel eenmaal
in dienst is, moet de praktijkmanager het functioneren van het
personeel op regelmatige basis
evalueren. Uiteraard is het disfunctioneren van personeel lang
niet altijd het gevolg van slecht
management. Soms moet van iemand afscheid genomen worden.
Het is daarom belangrijk dat de
praktijkmanager het personeel
kopieën van de evaluaties verstrekt. Als het tot ontslag komt,
kan de werkgever bij het Centrum voor Werk en Inkomen of
de kantonrechter aantonen dat
de medewerker ervan op de hoogte was dat hij niet goed functioneerde. Tevens kan hij bewijzen
dat er inspanning geleverd is om
het functioneren positief te beïnvloeden. Ik ben meerdere keren
om advies gevraagd bij dit soort
situaties. Soms had de werknemer die niet functioneerde net

drie maanden daarvoor een vaste
aanstelling gekregen, terwijl het
toen ook al niet goed ging.
Hoe kan een tandarts zijn
personeel het beste
motiveren?
Niemand gaat de eerste dag naar
zijn nieuwe baan met de gedachte ‘bah, nieuw werk’. Toch kijken
sommige mensen na twee of drie
jaar al op maandag reikhalzend
uit naar het weekend. Verkeerd
management is een van de oorzaken die leiden tot demotivatie.
Om mensen gemotiveerd te
houden, moet je inspelen op drie
vragen. Is de praktijk prettig als
organisatie: zijn de collega’s en
leidinggevende aardig? Geeft de
baan voldoening: is hij uitdagend
en krijgt de werknemer positieve feedback? En is de bejegening
fijn: kan de werknemer makkelijk vrij krijgen, ontvang hij een

Elke tandarts moet
een website hebben

kerstpakket, wordt er rechtvaardig gehandeld?
Het is belangrijk af ten toe aan
je personeel te vragen hoe het
gaat. Wat vinden ze moeilijk?
Waarover zijn ze tevreden? Wat
zouden ze willen leren? Dat motiveert personeel om bij te dragen
aan een mooie praktijk.
Welke nieuwe ontwik
kelingen kunnen we de
komende jaren verwachten?
Ik denk dat er niet veel gaat veranderen. Praktijken blijven groter
worden, waardoor de noodzaak
tot praktijkmanagement aan belang toeneemt en er steeds meer
praktijkmanagers zullen komen.
Daarnaast voorzie ik dat steeds
meer werkprocessen in protocollen vastgelegd worden. ■

[7] =>

[8] =>

Praktijkmanagement

dental tribune - netherlands edition

Leidinggeven in de praktijk:
een tandje erbij
aan gepraat waarin weinig wordt
gezegd? Bij de koffie hebben we
het wel even over hoe het thuis
gaat en hoe de vakantie was. Verder zijn we hier om geld te verdienen. Niet lullen maar boren.
Deze houding is begrijpelijk,
maar op de langere termijn contraproductief. In duurzaam succesvolle praktijken begrijpt de
eigenaar dat hij de gewenste
klantgerichtheid moet vormgeven
in de relatie met zijn medewerkers, opdat medewerkers klantgericht omgaan met patiënten. En
wat willen die vooral? Inderdaad,

na de roddel over X mag jij ook
over mij roddelen en ik over jou.
En zal iedereen met iedereen over
iedereen kunnen roddelen. Het
team valt dan vaak in soms wisselende groepjes of duo’s uiteen
en het geklaag en gezeur neemt
een hoge vlucht.
Voor een leidinggevende is dit
heel lastig. Twee dingen zijn van
belang: je mag niet meegaan in
de roddel en je mag niet ingrijpen. Niet meegaan betekent dat
je wel luistert en vragen stelt,
maar zelf geen oordeel geeft. En
niet ingrijpen betekent dat je on-

Je kunt medewerkers pas leidinggeven als
ze jou de leiding hebben gegeven

aandacht. Als je dat niet goed organiseert, kost dat veel tijd. Geld
dus.
Tijd voor het team

Elke medewerker heeft behoefte aan uitdagingen en een prettige werksfeer.

Tekst: Ben Verheijden,
organisatieadviseur

Omdat haar kleding te strak
en afleidend zou zijn, is Melissa
Nelson na een dienstverband van
tien jaar de laan uitgestuurd

De communicatie van deze tandarts
is erg slecht. Een medewerker is
bij de praktijk weggelopen en
krijgt nu van alles de schuld

Op het moment dat de praktijkhouder
weer vervelende opmerkingen
maakte, kreeg ik heftige
hartkloppingen en tot overmaat
van ramp barstte ik in huilen uit

Je plukt de veelzeggende berichten zo van het internet. Mondzorgprofessionals
zijn
goed
opgeleid en hebben klantvriendelijkheid steeds hoger in het
vaandel staan. Nu het personeelsbeleid nog. Hoe houd je de
werksfeer goed, de betrokkenheid groot en de professionaliteit
op orde? In dit artikel een paar

handreikingen, zowel voor het
aansturen van een team als voor
de begeleiding van individuele
medewerkers.
De tijd nemen

Time equals money, zeker in een
mondzorgpraktijk. Tijd die je besteedt aan allerlei overleg is dubbel zonde. Waarom tijd verspillen

Teams zijn voortdurend in beweging, wat voor zowel een omvangrijke groepspraktijk als een
kleinschalige solopraktijk geldt.
Je kunt ze vergelijken met de mobiles in kinderkamers. Als je aan
één element trekt, beweegt alles
mee. Zo werkt het ook in teams.
Door voorzichtig te interveniëren
kun je het team op koers houden.
Zo nu en dan zul je wat tijd moeten investeren. Maar op de langere termijn is je winst ook in tijd
groot: je voorkomt conflicten. En
wat die aan tijd en energie vreten, daar kan bijna elke kleine
ondernemer een avond over volpraten.
Een mooi moment om een team
een positieve impuls te geven
doet zich voor bij het vertrek van
een van de medewerkers. Neem
goed afscheid van de medewerker, maar vooral: neem de tijd om
met de achterblijvers stil te staan
bij het vertrek. Samen benoemen
wat die collega voor de praktijk
betekend heeft – en dat hoeft niet
alleen maar vleiend te zijn – geeft
binding. Elk teamlid denkt dan
onbewust nog eens na over hoe
hij of zij zelf herinnerd wil worden. Die reflectie kan positieve
gevolgen hebben. Dit soort momenten hoeven niet lang te duren. Zie het als acupunctuur. Of
je erin gelooft of niet: een speldenprik kan een hoop energie
vrijmaken.
Een ander mooi moment is het
ontstaan van roddelen en klagen.
Natuurlijk: roddelen hoort er een
beetje bij. Het creëert zonder veel
moeite een zekere intimiteit. Wij
begrijpen elkaar, wij zijn eigenlijk
hetzelfde, omdat we alle twee het
gedrag van persoon X niet goed
vinden. Als we daarna afspreken
wie met X gaat praten, is er niet
zoveel aan de hand.
Als dat niet gebeurt, komt de
sociale hygiëne in het gedrang en
gaat de roddel woekeren. Want

danks de oplopende onvrede –
ook met jou als ‘zwakke’ leidinggevende – wacht op het juiste
moment om te interveniëren.
Ook hier laat je de tijd voor je
werken. Als je denkt dat het merendeel van het team last heeft
van de werksfeer, neem je ze een
keer mee naar een zaaltje op de
hei of de klei en huur je een externe begeleider in. Trek er op
zijn minst een halve dag voor uit.
Het eerste deel van de bijeenkomst draait om de vraag: ‘hoe
willen we het niet?’. De begeleider nodigt iedereen uit om zich
uit te spreken over voorvallen en
incidenten waar men de afgelopen periode last van gehad heeft.
Het is de kunst om hier geen inhoudelijke discussies te laten
ontstaan of uitleg te laten geven,
maar ze te beperken tot een grondige inventarisatie. Dan even een
pauze en een wandelingetje.
Het tweede deel van de middag
staat in het teken van ‘hoe willen
we het wel?’. De teamleden kunnen dan aangeven langs welke lijnen ze gestuurd willen worden.
Zonder uitzondering formuleren
ze precies wat je had gehoopt,
vaak nog scherper dan je het zelf
had durven zeggen. Na afloop
vraag je de begeleider of hij de opmerkingen en suggesties van het

februari 2013

tweede deel wil verwerken tot een
document en voilà: nu kun je gelegitimeerd gaan sturen, omdat
je gaat doen waar je team zelf om
gevraagd heeft.
Het is hier wellicht wat kort
door de bocht geformuleerd,
maar de kern van de zaak is: je
kunt goed opgeleide en betrokken
medewerkers pas leidinggeven
als ze jou de leiding hebben gegeven. En die geven ze pas echt als
ze die leiding aan den lijve gemist
hebben.
Tijd voor het individu

Wat voor type ben je? Ben je de
dirigent, de motivator, de analist,
of de coach? Welk element overheerst in je aansturende gedrag?
Aarde, vuur, water, lucht? Wat
is je kleur in de communicatie?
Rood, blauw, groen, geel? Zoek
in een verloren uurtje eens rond
op het internet. Allerlei managementsites bieden tests en vragenlijsten aan om jezelf te kunnen
scoren.
Ken uzelve, niets mis mee.
Maar juist voor de dagelijkse
praktijk doet het er weinig toe
wat voor type u bent. De vraag is
vooral: wat heeft deze medewerker op dit moment voor deze specifieke taak van u nodig? Dan zal
blijken dat je over alle types moet
kunnen beschikken. Professioneel leidinggeven betekent een
breed repertoire aan interventies
kunnen gebruiken. Dit heet situationeel leiderschap: het past
zich aan de situatie aan.
In de onderstaande typologie
(zie ook figuur 1) scoor je de medewerker op twee aspecten. Ten
eerste: is hij/zij intrinsiek gemotiveerd voor deze taak? En ten
tweede: is hij/zij competent voor
deze taak? Zo ontstaan vier mogelijke stadia, die nauw verwant
zijn aan elke leercurve: je begint
enthousiast, vervolgens blijkt het
moeilijker dan je dacht, maar als
je doorzet lukt het toch, en ten
slotte heb je het onder de knie.
Wel gemotiveerd/niet
competent: ik wil heel graag!
Dit zijn de enthousiaste beginners. Ze zijn vaak net van de opleiding tot tandarts, mondhygiënist of tandartsassistent af en
zijn blij met hun baan. Ze zien de
wereld door een roze bril en kijken tegen jou enorm op. Jij bent
een geweldige baas en de collega’s zijn geweldige collega’s. Wat
deze medewerkers vooral nodig
hebben is heldere instructie, heldere kaders, korte lijnen en heel
concrete opdrachten.

Managementstijl aangepast aan de ontwikkelingscurve van de medewerker.

[9] =>

februari 2013

Veel leidinggevenden schrikken hiervoor terug omdat ze bang
zijn het enthousiasme te dempen. Maakt u zich niet druk: dat
gebeurt toch wel. Belangrijker
is dat de energie goed gekanaliseerd wordt en dat de medewerker niet het gevoel krijgt dat hij/
zij het allemaal zelf maar moet
uitzoeken.

En ze kennen je als mens lang
genoeg om de ‘baas’ in je niet
meer erg serieus te nemen.
Deze medewerker is een goede test of je in staat bent om leiding te geven vanuit jezelf, zonder je achter een rol of positie te
verschuilen, maar ook zonder te
verhullen dat jij de eindverantwoordelijkheid (nog) hebt.

Minder gemotiveerd/niet
competent: ik leer het nooit!
Dit is een lastig moment. De medewerker is er een paar maanden,
binnenkort moet u een besluit
nemen over de verlenging van
het arbeidscontract. De roze bril
is weg. Het werk is toch moeilijker of eentoniger dan gedacht, de
collega’s blijken ook maar mensen, de leidinggevende is humeurig en het salaris is geen vetpot.
De medewerker heeft de neiging
je te ontlopen. Hij is bang zijn
eigen glazen in te gooien als hij
met twijfels aan komt zetten. En
de leidinggevende krabt zich nog
eens op het hoofd. Zit het er wel
in? Wordt het wat?
Wat de medewerker nu nodig
heeft is een ‘droge’ analyse. Wat
gaat er goed en wat niet? Zijn er
verbeteringen mogelijk en welke
termijn spreken we daarvoor af?
Leidinggevenden schrikken vaak
voor dit gesprek terug, omdat ze
de ander als gelijkwaardig moeten aanspreken. Je moet als leidinggevende tenslotte ook je eigen twijfels op tafel leggen over
hoe het verder moet. En maakt
het je positie als beoordelaar niet
zwakker als je nu al aangeeft dat
je het niet zeker weet? Maak je
niet druk: de medewerker is volwassen en meer gediend met een
professionele en gelijkwaardige
aanpak. Ook al leidt die soms tot
de beëindiging van de samenwerking.

Wie echt goed naar de eigen
praktijk kijkt en naar de mensen

Wel gemotiveerd/wel
competent: ik had het gewoon
in me
Voor leidinggevenden zijn dit
vaak moeilijk aan te sturen collega’s. Ze zijn echt goed in wat ze
doen en hebben jou voor de dagelijkse gang van zaken eigenlijk niet nodig. Als ze al behoefte
hebben aan sturing, dan betreft
dat vooral de vraag hoe ze zelf
meerwaarde denken te kunnen
leveren op de langere termijn. Je
rol als leidinggevende kun je niet
meer legitimeren aan je superieure expertise, of aan ‘de baas’
te zijn. De medewerker heeft dezelfde en hopelijk op deelterreinen zelfs meer expertise dan jij.

die er werken, weet dat hij in feite
in de spiegel kijkt. Wat je wel en
niet bevalt, zegt vooral iets over
jezelf. Als je in staat bent elk probleem en elke medewerker te zien
als een ontwikkelingskans en je
neemt ook nog eens voor je rekening dat je in het ontstaan van
het probleem een cruciale – zij het
misschien onbewuste – rol hebt
gespeeld, dan krijg je meer grip op
de werkelijkheid en blijkt leidinggeven veel leuker dan je dacht. ■

Over de auteur

Drs. Ben Verheijden is zelfstandig gevestigd als organisatieadviseur. Met zijn coachingsbureau begeleidt hij hoogopgeleide
professionals bij hun levensloop,
hun loopbaan en de praktijk
van leidinggeven. Zie ook www.
benverheijden.nl.

Om verder te lezen

• O ver teamontwikkeling: B.W.
Tuckman

http://en.wikipedia.org/wiki/
Tuckman’s_stages_of_group_
development
• O ver situationeel leiderschap:
Hersey & Blanchard
http://en.wikipedia.org/wiki/
Situational_leadership_theory

NIE
U
klin W: 36
isch
e re maand
sult
ate s
n*

Het originele
bulkvulmateriaal

* Gebaseerd op 36-maands klinische resultaten van de Universiteit van Alabama
¹ Gebaseerd op wereldwijd verkochte aantallen
² Data op aanvraag

Matig gemotiveerd/wel
competent: het gaat beter,
maar ik kan het nog niet alleen
De gewenste vorderingen zijn er
inmiddels. De medewerker kan
een aantal taken op eigen kracht
uitvoeren. De behoefte komt nu
steeds meer op om zelf verantwoordelijk te kunnen zijn en
meer autonoom de taken te kunnen verrichten.
De medewerkers heeft uw bemoediging en enthousiasme nog
steeds nodig. Maar die moet
spontaan overkomen en niet direct gerelateerd zijn aan een goed
opgelost probleem of afgehandelde casus. De medewerker heeft
geen instructie meer nodig, maar
wil als professional en als persoon gekend en erkend worden.

Praktijkmanagement

dental tribune - netherlands edition

• Meer dan 12 miljoen restauraties met SDR® wereldwijd¹
• 3 jaar bewezen klinisch succes
• Unieke zelfnivellerende eigenschappen
• Laagste polymerisatiestress op de markt²
• Nieuwe spuitjes en nieuwe indicaties

IEU

Scan en bekijk de
uitstekende adaptatie

Voor meer informatie bezoekt u www.dentsply.eu

3425_DENTS_A4_Adv.indd 2

01-08-12 15:41

[10] =>

www.posortho.com

Progressive Orthodontic Seminars

Op 19 - 22 april 2013 start Progressive Orthodontic Seminars
(POS) alweer met de 23e cursus orthodontie onder auspiciën
van Donald B. McGann DDS

Cursus Orthodontie
De complete cursus orthodontie omvat een
trainingsprogramma, waarin naast diepgaande
theoretische kennisoverdracht ook plaats wordt
ingeruimd voor praktijktrainingen.
Na voltooiing van het programma is men in staat een groot
aantal orthodontische afwijkingen bij zowel kinderen als
volwassenen effectief te diagnosticeren en met succes
te behandelen. Tijdens de workshops wordt gewerkt met
uitneembare en vaste apparatuur.
De complete cursus bestaat uit 12 x 4 dagen verdeeld over een
periode van 1,5 tot 2 jaar.

Gratis introductie seminar!
Als u onze cursisten heeft gesproken, dan heeft u ongetwijfeld
gehoord over de hoge kwaliteit van onze seminars.
U bent welkom om dit zelf te ervaren op het GRATIS seminar
dat wij geven op zaterdag 23 maart 2013 in Amstelveen.
U kunt zich hiervoor opgeven bij:
Progressive Holland Inc.
Tel: 020 647 22 72

Inbegrepen in de kosten voor de cursus is een door POS
ontwikkelde software. Deze software wordt tijdens de cursus
gebruikt, maar zal voor u ook daarna een waardevol
programma zijn bij de behandeling van uw patiënten.

Donald B. McGann DDS
De vooraanstaande Amerikaanse
tandarts en zijn ervaren medewerkers zetten zich wereldwijd in voor
de Progressive Orthodontic Seminars. In korte tijd ontdekten ruim 400
Nederlandse tandartsen de nieuwe
en vooral succesvolle methodes van
Donald B. McGann.

Kosten
€ 1.475,00 per seminar inclusief lunch
Cursuslocatie
Amstelveen
Tel. informatie
020 647 22 72
Fax
020 640 14 77
e-mail
posortho@xs4all.nl

30x687 POS adv A3.indd 1

Progressive Orthodontic Seminars
Jupiter 129
1188 EE
Amstelveen
www.posortho.com

26-10-12 14:56

[11] =>

februari 2013

Reportage

dental tribune - netherlands edition

Tandartsen over social media
“Het is een ideale manier om naamsbekendheid te creëren”
Tekst: Laura van Dee

Door toegenomen
marktwerking in de zorg, die in
een stroomversnelling kwam
door het komen én gaan van de
vrije tarieven, is marketing in de
tandheelkunde geen vies woord
meer. Veel mondzorgprofessionals zetten zich er actief voor
in hun praktijk ‘aan de man’ te
brengen. Naast traditionele vormen van marketing als opname
in de Gouden Gids en adverteren,
zijn er nu tal van digitale mogelijkheden. Nagenoeg elke tandarts heeft tegenwoordig een website en sinds kort is er zelfs een
PraktijkApp die voor optimale
communicatie met de patiënten
zorgt. Het marketingmiddel dat
de laatste jaren de meeste belangstelling krijgt, zijn social
media. Tandartsen moeten aan
Twitter en Facebook doen, zo
klinkt het. Maar wat schiet een
mondzorgprofessional er eigenlijk mee op en hoe pakken vakgenoten het aan?

HOUTEN

–

Naamsbekendheid

Paul de Kok, tandarts bij de Kliniek voor Parodontologie te Amsterdam, geeft met zijn neef Bas
de Kok, online sales developer,
lezingen over social media voor
tandartsen. “We krijgen heel veel
aanvragen, maar feit is dat tandartsen nog weinig gebruik maken
van social media. Terwijl het de
ideale methode is om naamsbekendheid te creëren zonder te adverteren of het land in te hoeven.
Je moet ‘googlebaar’ worden.”
De Kok maakt zelf gebruik
van Twitter, waarop volgens zijn
schatting zo’n driehonderd tandartsen actief zijn. Heeft twitteren
hem daadwerkelijk patiënten opgeleverd? “Het is te vroeg om dat
te kunnen concluderen. Maar dat
is ook niet per se de bedoeling. Ze
zijn wel heel geschikt om de band
met je huidige patiënten te versterken.”
Met dat doel riep een Alkmaarse tandarts via Facebook mensen op een foto te sturen van hun
leukste lach. De actie was een
groot succes: 25 foto’s werden ingestuurd en de Facebookpagina
van de tandarts kreeg er meer
dan driehonderd fans bij.
Adriaan Koppendraaier, tand-

arts-eigenaar van tandartspraktijk Dental4U in Noordwijk,
maakt sinds drie jaar gebruik van
Facebook, Twitter, LinkedIn en
sporadisch van YouTube. Hij sluit
zich bij De Kok aan: “Social media zorgen voor positieve bekendheid en transparantie. Ik vind het
belangrijk bereikbaar te zijn voor
patiënten en collega’s.”
Booming business

Social media zijn niet meer weg
te denken uit het dagelijks leven
van veel Nederlanders. Tweederde van de Nederlanders die in
2011 internet gebruikte, heeft een
profiel op een sociale netwerksite
of bezoekt er regelmatig één. Dat
meldt de Social Media Monitor
Zorg 2012 van Redmax, een organisatie gespecialiseerd in online
concepten voor de zorg. Ook zorginstellingen maken steeds meer
gebruik van social mediakanalen
als onderdeel van het communicatieplan, constateert de monitor. En dat is nodig, vindt Jan
Willem Faessen, managing partner van Redmax: “Social media
zullen een aardverschuiving teweegbrengen. De rol van patiënt
en zorgverlener zal veranderen:
ze krijgen gezamenlijk de regie
over de behandeling.”
Facebook is het populairste sociale medium in Nederland met
maar liefst 6,8 miljoen leden.
Daarna volgt YouTube met 8,6
miljoen unieke Nederlandse bezoekers per maand. Twitter heeft
1,3 miljoen Nederlandse leden
(Marketingfacts, mei 2012). On-

aantal vragen moeten stellen.
“Wat wil ik bereiken: een x-aantal patiënten, of meer contact met
mijn patiënten? Heb ik de mankracht en de tijd om in social media te investeren?”
Welk sociale medium is het
meest geschikt voor contact met
patiënten? Volgens De Kok is dat
Facebook. “Twitter is naar mijn
gevoel meer voor collega’s. Als ik
mijn eigen praktijk zou hebben,
zou ik direct een Facebookpagina aanmaken. Facebook heeft de
meeste gebruikers. Je kunt Facebook en Twitter ook aan elkaar
linken, waardoor je elke keer als
je een bericht op Facebook plaatst
het gelijk getweet wordt. Uiteraard moet elke mondzorgprofessional een LinkedInprofiel hebben, maar dat is om je zakelijk te
profileren.”
Zakelijk én persoonlijk

Video’s zijn nu het hipste
marketinginstrument

der mondzorgprofessionals is de
verdeling ogenschijnlijk iets anders: bij de tandartsen die social
media gebruiken lijken Twitter en
LinkedIn het populairst, daarna
volgt Facebook en onderaan bungelt YouTube.
De Kok benadrukt dat mondzorgprofessionals zich, voor ze
zich op social media storten, een

Still van een YouTubefilmpje van Mondcentrum Drunen.

14:56

De Facebookpagina van Dental 4U. “Social media zorgen voor positieve bekendheid en transparantie.”

Koppendraaier heeft Facebook
gelinkt aan Twitter en mixt zakelijke berichten – zoals gegevens
over nieuwe collega’s en zijn bezigheden als tandarts – met persoonlijke informatie. “Ik toon
ook mijn interesses, omdat ik wil
laten zien dat ik meer ben dan alleen een tandarts. Ik vertel bijvoorbeeld in welk restaurant ik
gegeten heb, wat ik aan het doen
ben en hoe de verbouwing van
mijn praktijk verloopt.” Koppendraaier plaatst achter zijn naam
vaak de hashtag #blijfpoetsen,
die nu ook door collega’s – voornamelijk door mondhygiënisten – wordt overgenomen. “Met
die hashtag help ik mensen eraan herinneren dat ze van alles
kunnen doen, als ze maar blijven
poetsen. Ik varieer weleens met
#blijfgenieten en #blijfopdehoogte, als ik over de verbouwing van
de praktijk twitter. Afwisseling is
belangrijk.”
De Kok: “Een praktijk kan behalve zakelijke en persoonlijke
informatie ook nieuws verspreiden dat interessant is voor de
patiënt, bijvoorbeeld over wijzigingen in de tandartstarieven en
bij zorgverzekeraars.” Koppendraaier vindt wel dat het bij informatievoorziening moet blijven.
“Dreigtweets en beschamende
tweets vind ik onprofessioneel.
Je kunt best aangeven dat je het
ergens niet mee eens bent, maar
niet op een aanvallende manier.
Twitter is openbaar.”

YouTube

Hoewel YouTube weinig gebruikt
wordt door mondzorgprofessionals, is dat volgens De Kok een
heel goed medium. “Misschien is
het zelfs sterker dan Twitter. Tegenwoordig lezen mensen steeds
minder teksten, maar ik zie dat
veel praktijkwebsites vol staan
met geschreven content. Film is
een uitstekend communicatiemiddel. Met een digitale camera
kun je eenvoudig zelf een paar instructiefilmpjes op YouTube zetten. Daarmee beland je heel hoog
in de Google-ranglijst.”
Rita Zamora, een Amerikaanse social media-expert gespecialiseerd in marketing voor
tandartsen, noemde video’s recentelijk het “hipste marketinginstrument” van het moment.
“Video’s werken 24 uur per dag,
7 dagen per week. De komende
jaren zullen video’s alleen maar
populairder worden, waardoor
ze misschien wel de interessantste marketinginvestering zijn die
een tandarts kan maken.” Anders
dan veel mensen denken is YouTube zeker niet alleen populair
bij jongeren. Recente gegevens
onthullen dat het aantal 65-plussers dat YouTube bezoekt toeneemt.
Zamora benadrukt dat een
mondzorgprofessional echt niet
alles zelf hoeft te kunnen. “Als
een tandarts het moeilijk vindt,
kan hij overwegen de hulp van
een professional in te roepen.
Een professionele videograaf kan
helpen een goed script te ontwikkelen en adviseren over de
beste filmlocatie. Het kan ook
zijn dat iemand al een video gemaakt heeft maar gestagneerd is
in het proces van monteren, taggen (labels toevoegen zodat de video makkelijk te vinden is, red.)
of uploaden. Er is hulp mogelijk
in elke fase van het proces.” Als
beste plek om de video te plaatsen noemt Zamora de homepage
van een praktijkwebsite.
Een tandarts die veel gebruik
maakt van YouTube is Rick den
Heijer, tandarts/eigenaar van
Mondcentrum Drunen. Hij heeft
in twee maanden tijd acht filmpjes gepost. “Ik maak ze zelf,
wat me ongeveer een half uur per
week kost. Het zijn informatieve
filmpjes, bijvoorbeeld over tandenstoken, angst voor de tandarts en gaatjes vullen bij kinde-

ren.” Hij is van plan de komende
tijd meer filmpjes te maken. De
reacties op de filmpjes zijn op één
hand te tellen, maar die zijn wel
positief, zegt Den Heijer. Over het
algemeen werken patiënten graag
mee aan de filmpjes, maar hij
zoekt dan ook patiënten uit van
wie hij vermoedt dat ze het leuk
vinden te figureren. “Sommigen
mensen bieden zich zelf aan.”
Den Heijer wil met het YouTubekanaal mensen kennis laten maken met de praktijk en bestaande patiënten informeren.
Zijn filmpjes zijn in lijn met zijn
bedrijfsfilosofie: “Je moet een consistente boodschap uitzenden.”
Tijdrovend?

Mondzorgprofessionals denken
vaak dat het onderhouden van
social media veel tijd kost. Maar
als de basis eenmaal gelegd is,
valt dat mee, zeggen de hierboven genoemde tandartsen. Koppendraaier ziet het onderhouden
van social media als een hobby.
“Een ander leest de krant, ik lees
Twitter. Het mooie van Twitter
is dat het heel actueel is. Het is
natuurlijk nog niet geverifieerd,
dus je kunt er niet van uitgaan
dat het de waarheid is.” Hij probeert bijna elke dag te twitteren
en retweet ook regelmatig. Koppendraaier onderhoudt de social
media van zijn praktijk meestal zelf, maar ook zijn vrouw, de
praktijkmanager en de secretaresse versturen soms berichten.
De Kok stuurt soms een week
geen enkel bericht, en dan ineens

Je kunt de hulp van een
professional inroepen
vijf op een dag. “Het kost me ongeveer een kwartier per week.
Maar als je een echt mooie Facebookpagina up-to-date wilt houden, zul je toch wel een halfuur
per week kwijt zijn. Je kunt het
onderhoud van social media ook
uitbesteden als dat je tegenstaat.”
Hoewel het bijhouden van de
social media voor een solopraktijk dus al mee kan vallen, zou de
tijdsinvestering bij een groeps> lees verder op pagina 12

[12] =>

12 Reportage

dental tribune - netherlands edition

> vervolg van pagina 11

nen zijn om de saamhorigheid
onder tandartsen binnen een
praktijk te versterken.
Zin en onzin

praktijk marginaal zijn: doordat
meerdere personen de accounts
kunnen beheren, ligt de belasting per persoon lager. Bovendien
zou het met elkaar verzorgen van
een speelse communicatie naar
buiten een subtiele manier kun-

Tot nu toe hebben we enthousiaste verhalen gehoord van tandartsen die met de nieuwe mediamogelijkheden aan de slag gaan.
Maar het is zeker geen vereiste
dat elke mondzorgprofessional
zich op social media stort. De
Kok: “Als je in West-Friesland
de enige tandarts bent binnen
een straal van vijftig kilometer,

hoef je je naamsbekendheid niet
te vergroten. Maar als tandarts
in Amsterdam, een stad met een
hoge tandartsdichtheid, is het
gebruik van social media zeker
aan te raden.” Ook als een tandarts patiënten heeft die niet veel
gebruik maken van social media kan hij vraagtekens zetten bij
het nut van een Facebook- en/of
Twitteraccount.
Tandarts Paul Eisenga uit Groningen is een voorbeeld van een
mondzorgprofessional die zich
niet geroepen voelt mee te gaan

in het social mediaspektakel van
sommige vakgenoten. Hij heeft
geen website en maakt, hoewel
hij ooit wel een Twitter- en Facebookaccount heeft aangemaakt,
ook geen gebruik van social media. “Ik ben wel bezig een website
te maken, maar door een verbouwing heb ik daar niet veel tijd in
kunnen steken. Ik ondervind er
overigens geen nadelen van dat
ik nog geen website heb. Anders
zou ik er al eerder één gelanceerd
hebben.”
Eisenga vindt tweets als ‘Ik ga

februari 2013

nu koffiedrinken’ en ‘Ik ga nu een
gaatje boren’ niet bijster interessant en denkt dat zijn patiënten
er net zo over denken. “Bovendien is de meerderheid van mijn
patiënten ouder en daarom niet
op Twitter te vinden.” Hij kijkt
weleens op websites van collega’s, maar wat daarop staat valt
hem tegen. “Vaak is het erg algemene informatie. Om een patiënt
goed te kunnen informeren moet
je hem toch zien. Tandheelkunde
is maatwerk.”
Beginnersfouten

Social media zijn niet moeilijk in
onderhoud, maar De Kok waarschuwt wel voor een paar valkuilen. “Wees voorzichtig met privégegevens. Als tandarts ben je
kwetsbaar en eens in de zoveel
tijd bevindt zich een minder prettige patiënt tussen je volgers. Natuurlijk kun je af en toe iets over
je privéleven vertellen, maar ken
je grenzen.” Koppendraaier beaamt dit. “Ik heb één keer de vergissing gemaakt om de naam van
de school van mijn kinderen te
noemen. Iemand heeft mij toen
in een persoonlijk bericht aangeraden dat niet meer te doen. Alles
op social media is traceerbaar en
als mijn kinderen later groot zijn,
wil ik niet dat iedereen alles over
ze weet.”
Ook een misser noemt De Kok
collega’s die alleen maar berichten sturen, maar nooit reageren

Hoe langer je wacht,
hoe moeilijker de
overstap wordt

Actieprijs: van € 49,50

Onze prijs:

€ 39,50

€ 54,99

De winstgevende tandartspraktijk

Infectiepreventie van A tot Z

Tandartsen zijn dokters. Medische professionals die zich bezighouden met de mondgezondheid en het welzijn van patiënten.
Kennisvermeerdering in de tandheelkunde is meestal gericht
op het vergroten van de klinische vaardigheden. Toch is niet alleen het klinisch handelen, maar ook de organisatie daarvan een
cruciaal onderdeel van kwalitatief hoogwaardige zorg. Tandartspraktijken zijn ondernemingen geworden waar door tandartsen, mondhygiënisten en assistenten hecht wordt samengewerkt. Dit stelt nieuwe eisen aan de tandarts die naast dokter
ook steeds meer manager of ondernemer wordt. De winstgevende
tandartspraktijk is een praktische leidraad voor tandartsen bij het
opzetten, leiden of veranderen van hun praktijk. Een uitgave die
helpt bij het samenstellen van een ondernemingsplan, leert dat
tandheelkundige zorg een mooi maar complex product is, uitlegt waarom marketing en imago belangrijk zijn en handvatten
biedt voor een gezonde ﬁnanciële huishouding.

Goede hygiëne en aandacht voor infectiepreventie zijn een
vereiste voor elke tandartspraktijk. Tandartsassistentes dienen consequent alle maatregelen voor een optimale praktijkhygiëne te treffen. Daarvoor is het belangrijk dat zij beschikken over voldoende basiskennis over infectiebronnen, besmettingsroutes en de effecten van een infectie op het lichaam in
het algemeen. Infectiepreventie van A tot Z biedt deze kennis.
Infectiepreventie van A tot Z is gericht op de praktijk en biedt de
stof helder en overzichtelijk aan. Begrippen en praktijksituaties
zijn gemakkelijk te herkennen en snel op te zoeken. De blauwe
vaktermen in de leerstof vallen meteen op. Aan het eind van
het hoofdstuk staan de begrippen en hun toelichting in een
overzichtelijke woordenlijst. Belangrijke zaken zijn duidelijk
weergegeven in aparte kaders. Verdiepingsstof wordt in tekst
met blauwe letters weergegeven. Fotoseries in reportagevorm
geven de klinische patiëntbehandelingen stap voor stap weer.

Auteurs: N. Bezuur, R. van Mierlo • Verschenen: juli 2009 •
Omvang: 174 p. • ISBN: 9789085620419

Auteur: D.M. Voet • Verschenen: maart 2011 •
Omvang : 206 p. • ISBN: 9789031387427

Actieprijs is geldig t/m 28 februari 2013

Bestel deze en andere tandheelkundige titels op www.geneeskundeboek.nl

of retweeten. “Op die manier ben
je een soort spambom.” Verder
moeten praktijken opletten dat
hun personeel geen social mediapagina’s opent op naam van de
praktijk. “Daar staan dan foto’s
op van uitjes en andere informatie die een praktijkhouder helemaal niet online wil zien. Facebook zit over het algemeen hoger
in de googleranking dan de websites van praktijken, dus iemand
die de praktijknaam googlet zal
eerst op Facebook terechtkomen.”
Ten slotte is het belangrijk de social media up-to-date te houden.
“Achterhaalde of nagenoeg lege
pagina’s staan niet professioneel.
Uiteraard is het niet nodig vanaf
het begin heel actief te zijn. Zeker met Twitter kun je wel passief beginnen door eerst alleen te
volgen.” Koppendraaier voegt als
valkuil nog toe te waken voor de
privacy van de patiënt. “Informatie over patiënten plaats ik alleen
na overleg.”
De toekomst

Den Heijer denkt dat social media de komende jaren steeds belangrijker worden in de marketing van mondzorgpraktijken.
Maar De Kok en Koppendraaier
weten dat nog zo net niet. “Hoewel de animo voor de lezingen
over social media eerst toenam,
stagneert de aandacht het laatste jaar enigszins,” aldus De Kok.
Toch raadt hij aan mondzorgprofessionals nú in te stappen. “Nu
is het nog eenvoudig. Hoe langer
je wacht, hoe moeilijker het wordt
de overstap te maken.” ■

[13] =>

februari 2013

Buitenlands nieuws

dental tribune - netherlands edition

Stralingsrisico’s bij goed- Koffiedrinken beschermt Meer inzicht in
‘boosdoener’
tegen
mondkanker
koop röntgenapparaat
contactallergie
LONDEN – Het Britse orgaan dat

medicijnen en gezondheidszorgproducten reguleert (MHRA)
heeft tandartsen gewaarschuwd
voor een manueel röntgenapparaat dat gebruikers aan onacceptabele hoeveelheden straling
blootstelt. De Tianjie Dental Falcon wordt geproduceerd in China
en kan online aangeschaft worden voor 247 euro.
Het apparaat van de Zhenghzou Tianjie Electronic Equipment
Company stelt gebruikers en patiënten bloot aan een straling die
de normale waarden tienmaal
overschrijdt. Het risico op het
ontwikkelen van kanker en orgaanschade neemt daardoor toe.

ATLANTA, VS – Mensen die meer

dan vier kopjes koffie met cafeïne
drinken hebben minder kans om
mondkanker te krijgen, blijkt uit

De MHRA adviseert tandartsen geen
gebruik meer te maken van het niet-CEgemarkeerde TIanjie Dental Falcon röntgenapparaat. (geplaatst met toestemming van MHRA)

patiënten te voorkomen. Volgens
de BBC is de stralenbundel van
de machine ook te breed. Hierdoor worden niet alleen de mond,
maar ook de hele schedel en her-

De straling overschrijdt de
normale waarden tienmaal
Het is niet bekend hoeveel apparaten in omloop zijn en hoeveel patiënten aan de risico’s zijn
blootgesteld.
Tests door de Britse Health
Protection Agency en wetenschappers in het King’s College
ziekenhuis in Londen wezen uit
dat het product onvoldoende loden schilden bevat om overmatige straling bij tandartsen en

senen blootgesteld aan straling. Ook vormt de Tianjie Dental
Falcon een risico voor gebruikers, omdat de Europese stekker
en reisadapter niet geaard zijn
of gezekerd voor Brits gebruik.
Dat kan tot brand en elektrische
schokken leiden.
De Chinese fabrikant is onbereikbaar voor commentaar, aldus
de BBC. ■

Kunstbot geeft
minder complicaties
dan autoloog bot
SOUTHPORT, AUSTRALIË – Tanden

en kiezen kunnen minimaal invasief en tegen lagere kosten vervangen worden door botsubstituut te gebruiken. Bovendien is
de kans op complicaties lager dan
bij autoloog bot. Dat concluderen Australische wetenschappers
aan de hand van onderzoek met
een door hen ontwikkeld botsubstituut.
Bij botaugmentatie wordt in
het algemeen botmateriaal uit
de kaak, heup of schedel van de
patiënt geoogst. Deze procedure veroorzaakt significante pijn,
zenuwschade en postoperatieve
zwellingen.
Dr. Jamil Alayan en zijn onderzoeksteam van de Griffith
University’s School of Dentis-

Dr. Jamil Alayan. (foto geplaatst met
toestemming van Griffith University,
Australië)

we techniek veel voordelen voor
patiënten die een deel van hun
kaakbot hebben verloren door
een ziekte of letsel. “Voor hen is
het een groot voordeel dat het risico op complicaties significant
lager is, omdat het bot niet van
een andere plek in het lichaam

Er is geen beperking van de beschikbare
hoeveelheid bot, zoals bij autoloog bot

try and Oral Health zijn er met
de nieuwste weefseltechnologie
in geslaagd een synthetisch botsubstituut te ontwikkelen dat in
het kaakbeen van de patiënt kan
worden getransplanteerd. Naderhand kan het materiaal gebruikt
worden als levensvatbare bodem
voor titaniumimplantaten, aldus
de onderzoekers.
Volgens Alayan biedt de nieu-

getransplanteerd hoeft te worden. Ook is er geen beperking van
de beschikbare hoeveelheid bot,
zoals bij autoloog bot.”
Momenteel test Alayan in preklinische onderzoeken de betrouwbaarheid van de nieuwe
technologie. Hij verwacht het
kunstbot binnen drie jaar bij
mensen uit te proberen. (bron:
Dental Tribune International) ■

mond- en keelkanker kan voorkomen. Wel werd toen geopperd
dat mogelijk niet de cafeïne in
de koffie, maar antioxidanten,

Koffiedrinkers lopen 49%
minder risico

onderzoek van de American Cancer Society (ACS).
In het onderzoek werd de leefstijl- en gezondheidsinformatie
van 968.432 mannen en vrouwen
geanalyseerd, inclusief hun theeen koffieconsumptie. 26 jaar na
de start van het onderzoek waren
868 participanten gestorven aan
mond- of keelkanker.
Participanten die meer dan vier
kopjes koffie met cafeïne per dag
dronken, bleken 49% minder risico te lopen om te sterven aan
mond- of keelkanker dan degenen die nooit of slechts sporadisch koffie dronken.
In eerder epidemiologische onderzoeken is al gesuggereerd dat
koffiedrinken het ontstaan van

polyfenol en andere bestanddelen het ontwikkelen van kanker
voorkomen of vertragen. De wetenschappers benadrukken dat
meer onderzoek nodig is. Het onderzoek is gepubliceerd in American Journal of Epidemiology. (bron:
www.dentistry.co.uk) ■

Amerikaanse tandarts
scoort hoog op eerlijkheid
CHICAGO – Tandartsen worden

als eerlijker beschouwd dan onder meer politieagenten en psychiaters. In een opiniepeiling van
Gallup, een Amerikaanse opiniepeiler, eindigden tandartsen op
de vijfde plaats van ‘eerlijke’ professionals. Ook in voorgaande jaren stonden tandartsen in de top
10. De geënquêteerden werd gevraagd de eerlijkheid en ethische
standaarden van 22 beroepsgroepen in te delen op een schaal van
‘heel hoog’ tot ‘heel laag’. 62%
van de respondenten waardeerde
tandartsen ‘heel hoog’ of ‘hoog’.
Tandartsen scoorden lager dan
artsen, apothekers en verpleegkundigen, maar evenaarden hun
score van 2006. “De eerlijkheidsscores van alle medische beroe-

tors. Leden van het Congres en
autoverkopers eindigden onderaan.
De peiling bestond uit telefonische interviews onder 1015 willekeurige volwassenen in verschillende Amerikaanse staten. (bron:
Dental Tribune International) ■

BRUSSEL - De chemische stof ce-

tylpiridiniumchloride en hogere
concentraties van vulkanisatieversnellers zouden een oorzaak
kunnen zijn van de toenemende
gevallen van contactallergie door
handschoengebruik bij medische
professionals. Dat stellen onderzoekers uit Brussel en Leuven
in het tijdschrift Contact Dermatitis. Zij kwamen tot deze hypothese na een case study van acht
patiënten die tekenen van handeczeem vertoonden. Elk van hen
had deze verkregen door handschoenen van een synthetisch
alternatief voor natuurrubber,
waaronder het in Nederland veel
gebruikte nitril.
Onderzoekers Baeck, Cawet,
Tennstedt en Goossens voerden
patch tests uit bij de acht patiënten
en stelden hen daarbij aan allerlei typen handschoenen bloot. Zij
hielden bij welke handschoenen
tot een allergische reactie leidden.
De resultaten bevestigden eerdere
vermoedens dat niet de rubber of
het synthetische alternatief, maar
de additieven en bij het vulkanisatieproces gebruikte stoffen de
‘boosdoener’ zijn.
Uit een eerdere reportage in
Dental Tribune (september 2012)
kwam naar voren dat handschoenen van natuurrubberlatex nog steeds gebukt gaan
onder een slecht imago. Nu onderzoeksresultaten uitwijzen dat
de additieven bij synthetische alternatieven minstens zoveel gevallen van contactallergie blijken
te veroorzaken, zou de balans
kunnen kantelen, mede vanwege de betere prestaties van nieuwe generaties latexhandschoenen. ■

Patiëntenbehandeling
Kennisoverdracht
Wetenschappelijk onderzoek

Verpleegkundigen kwamen
als eerlijkst uit peiling

pen waren dit jaar de hoogste
in de bestaansgeschiedenis van
Gallup, hoewel het verschil maar
klein is,” aldus Gallup.
“De American Dental Association (ADA) heeft een strikte ethische code. We zijn blij om te zien
dat het publiek onze inspanningen hiervoor erkent,” vertelt dr.
Robert Faiella, voorzitter van de
ADA.
Verpleegkundigen kwamen als
eerlijkst uit de peiling, daarna
volgden apothekers, artsen, ingenieurs en tandartsen. De top
10 wordt afgesloten door politieagenten, docenten, de geestelijkheid, psychiaters en chiroprac-

Dankzij
uw hulp
kan zij
weer lachen!

ABN AMRO 56 33 45 578

www.sumbingbibir.com
Stichting Sumbing Bibir | Postbus 530 | 3700 AM Zeist

[14] =>


RESTORATIVE meets SURGEON
CLINICIAN meets RESEARCHER
DR. MARIUS

STEIGMANN

DR. HOM-LAY

WANG

p
l
i
m
c
a
o
t
c
i
o
g
n
n
i
s
d
i
i
n
o
i
v
m
a
p
d
lant
n
a
g

d
n
i
e
g
ntistr
a
n
a
y
M
Santorini island, Greece, 22-23, 25-26 May, 2013
Come join the revolutionary implant course that covers the Art of Esthetic Implant Restoration and
the Science behind Implant Surgical Procedures giving you the desired excellent outcome.

Sponsors:

With passion for perfection

  
 
  

botiss


  

Registration fee: 3.490
Includes: ñ 4 days course ñ 32 CE hours ñ All materials for the hands-on courses ñ Coffee & lunch breaks
ñ One day excursion (May 26th): Akrotiri excavations, winery museum and wine tasting, catamaran dinner cruise
ñ Graduation gala dinner ñ Six nights accommodation at the venue hotel.
For more Information & Registration please contact: Tel.: +44-7418.472.288 | e-mail: education.fidentalmed@gmail.com | www.wsfusion.com, www.fidentalmed.com
From Greece: Tel.: +30 210 22.22.637, +30 672036900 | e-mail: info@omnicongresses.gr | www.omnicongresses.gr

Organized by:

FIDENTALMED Ltd

Media Partner:

[15] =>

februari 2013

dental tribune - netherlands edition

Calcium in bleekmiddelen kan
gevoeligheid reduceren
–
Patiënten die behandeld worden
met een bleekgel met calcium,
hebben de helft minder vaak last
van gevoelige tanden. Dat blijkt
uit Braziliaans onderzoek. Volgens de American Dental Association komt milde tot gemiddelde

PONTA

GROSSA,

BRAZILIË

Mondonderzoek spoort
orale kanker
niet tijdig op

Homogene leukoplakie in de mond van
een roker. (geplaatst met toestemming
van National Institute of Cancer, VS)

tandgevoeligheid door tandenbleken bij twee derde van de patiënten voor.
Bij veertig patiënten van 18 jaar
of ouder werd gedurende twee opeenvolgende weken waterstofperoxidegel met of zonder calcium
aangebracht. De onderzoekers

evalueerden de bleekresultaten
en ontdekten dat na elke behandeling de tandgevoeligheid was
toegenomen.
Bij beide groepen was na twee
weken gelijkwaardige en significante kleurverbetering opgetreden. Ongeveer 80% van de par-

Wetenschap

ticipanten die behandeld waren
met gel zonder calcium verklaarde
last te hebben van tandgevoeligheid door de bleekbehandelingen.
In de groep waarbij calcium was
toegevoegd was dit slechts 40%.
Het onderzoek is uitgevoerd
aan de faculteit Tandheelkunde van de Staatsuniversiteit van
Ponta Grossa en is gepubliceerd
in het decembernummer van het
tijdschrift van de American Dental Association. (bron: Dental
Tribune International) ■

FDI 2013 Istanbul

Annual World Dental Congress
28 to 31 August 2013 - Istanbul, Turkey

IZMIR, TURKIJE – Klinisch mond-

onderzoek draagt onvoldoende
bij aan de detectie van mond- en
keelkanker in een beginstadium. Dat blijkt uit onderzoek van
Amerikaanse en Turkse wetenschappers. Zij pleiten voor een
verbetering van mondonderzoek
omdat het er niet in slaagt beginnende kankercellen aan het licht
te brengen.
De auteurs evalueerden de diagnostische kwaliteit van orale
kankerscreenings die door een
tandarts tijdens een PMO uitgevoerd kunnen worden aan de
hand van onderzoeken die tussen
1966 en 2010 gepubliceerd zijn.
In de onderzoeken zijn hoofden nekscreenings opgenomen,
evenals visuele inspectie van het
slijmvlies en palpatie.
Volgens het Amerikaanse Nationale Kankerinstituut kunnen
met vroege diagnostisering en
behandeling de mortaliteit van
orale kanker drastisch terugbrengen. 83% van de mensen bij wie
de kanker alleen lokaal geconstateerd is, overleeft de eerste vijf
jaar, terwijl dit bij uitgezaaide
kanker slechts 32% is.
“Orale squameuze celcarcinomen worden vaak pas ontdekt in
een vergevorderd stadium van de

Bridging Continents for Global Oral Health

Vroege diagnose kan
de mortaliteit drastisch
terugbrengen
ziekte. Dit onderstreept de noodzaak voor verbetering van het
oraal onderzoek en het ontwikkelen van meetinstrumenten om
orale kwetsuren aan het slijmvlies vast te stellen,” concludeert
het instituut.
Het onderzoek is gepubliceerd
in het decembernummer van het
tijdschrift van de American Dental Association. (bron: Dental
Tribune International) ■

www.fdi2013istanbul.org
congress@fdi2013istanbul.org

[16] =>

16 Wetenschap

dental tribune - netherlands edition

februari 2013

Vaker malocclusie bij Oorsprong van tanden ontrafeld
astmatische kinderen
BRISTOL, VK – De evolutionaire

KARNATAKA, INDIA – De vernauw-

de luchtweg van kinderen met
astma is van invloed op hun dento-alveolaire morfologie. Als gevolg van mondademen is bij hen
vaker sprake van malocclusie.
Dat blijkt uit onderzoek van Indiase wetenschappers onder 44
kinderen tussen de zes en twaalf
jaar oud.
Onderzoekers van het JSS Dental College en Ziekenhuis in de
stad Mysore namen afdrukken
van de boven- en ondertandboog
van de kinderen. Zij ontdekten
onder andere dat de intermolaarafstand en de afstand tussen de
snijtanden bij beide tandbogen
smaller waren bij astmatische
kinderen dan bij niet-astmatische kinderen. Dit verschil was
het meest significant bij meisjes
tussen de tien en twaalf jaar bij
de kaakboog. Ook hadden astmatische kinderen een gemiddeld
langere kaakbooglengte (zowel
onder als boven). Bovendien werd
bij hen een dieper gehemelte
geconstateerd.
Kinderen met astma hebben
vaker last van malocclusie. Meer
dan 45% van de zes- tot achtjarigen had een open beet, 20% een
kruisbeet en nog eens 20% een
overbeet. Van de tien- tot twaalfjarigen had 15% een open beet,
30% een kruisbeet en 10% een
overbeet.
De resultaten tonen aan dat

een verhoogde luchtwegresistentie in het respiratoir systeem bij
astmatische kinderen een verandering van neus- naar mondademen kan veroorzaken, waardoor
modulaties kunnen optreden
in craniofaciale groeipatronen.
Mondademen kan permanente
veranderingen in het skelet tot
gevolg hebben, stellen de onderzoekers.
Ze benadrukken echter ook dat
craniofaciale ontwikkeling een
complex proces is dat van zowel
genetische als omgevingsfactoren afhangt. Slechts een paar
onderzoeken hebben de vraag
behandeld of anomalieën in de
dento-alveolaire
ontwikkeling

Mondademen zorgt voor
modulaties in craniofaciale
groeipatronen
van astmatische kinderen aan
hun ziekte kunnen worden toegeschreven. De uitkomsten van dit
onderzoek tonen echter aan dat
astma een van de factoren is die
craniofaciale ontwikkeling kan
beïnvloeden.
Het onderzoek is gepubliceerd
in het novembernummer van Pediatric Dental Journal. (bron: Dental Tribune International) ■

Bisfosfonaten verhogen risico
op osteonecrose in kaak
KYOTO, JAPAN – Bisfosfonaten,

medicijnen die vaak worden gebruikt om botaandoeningen als
osteoporose te behandelen, leiden mogelijk tot een verhoogd
risico op een ernstige botontsteking van de kaak. Onderzoekers
van de Universiteit van Kyoto
ontdekten dat bij oudere patiënten die bisfosfonaten intraveneus
toegediend hadden gekregen, vaker osteonecrose van de kaak
werd geconstateerd.
Het onderzoek werd uitgevoerd onder 3.216 mannelijke
en vrouwelijke patiënten van 20
jaar of ouder, van wie de meerderheid leed aan osteoporose of
een vorm van kanker. Ze hadden
een tandextractie ondergaan bij
de afdeling Orale en Aangezichtschirurgie van het Universiteitsziekenhuis van Kyoto tussen april

Ontsteking van het
parodontale weefsel
maakt patiënten vatbaar
voor osteonecrose
2006 en juni 2009. Ongeveer 4%
(126) van de mensen had een orale (99) of intraveneuze behandeling met bisfosfonaten (27) gekregen, terwijl 96% (3090) niet was
behandeld met bisfosfonaten.
Onderzoekers ontdekten dat 42
maanden na de tandextractie de
cumulatieve incidentie van osteonecrose van de kaak significant
hoger was bij patiënten die bisfosfonaten hadden genomen. Vijf

patiënten aan wie bisfosfonaten
waren voorgeschreven ontwikkelden osteonecrose in de kaak,
tegen slechts één patiënt in de
controlegroep.
Het risico op osteonecrose van
de kaak was significant hoger bij
patiënten boven de 65 jaar die
intraveneus bisfosfonaten toegediend hadden gekregen. Ook
bleek uit het onderzoek dat alveolair botverlies een risicofactor kan zijn voor bisfosfonaatgerelateerde osteonecrose van de
kaak na tandextractie. De onderzoekers suggereren daarom dat
ontsteking van het paradontale
weefsel patiënten vatbaar maakt
voor bisfosfonaatgerelateerde osteonecrose. Een preventieve behandeling van orale bacteriën is
volgens hen essentieel voor een
gunstig resultaat van de tandextractie.
Bisfosfonaten worden doorgaans voorgeschreven om verder
botverlies te voorkomen, pijn te
verzachten en de dichtheid van
botmineralen te verhogen bij patiënten met botziekten. Een onderzoek uit 2003 suggereerde als
eerste dat osteonecrose een bijwerking kan zijn van een behandeling met bisfosfonaten. In de
literatuur wordt de geschatte incidentie van bisfosfonaatgerelateerde osteonecrose van de kaak
tussen de 8,3% en 40% geschat.
Het onderzoek is gepubliceerd
in het International Journal of Oral
and Maxillofacial Surgery. (bron:
Dental Tribune International) ■

oorsprong van dentale structuren
zorgt voor veel discussie bij academici. Een team van internationale wetenschappers heeft nu
ontdekt dat tandgelijke structuren al aanwezig waren bij de eer-

De ontwikkeling van
tand- en kaakstructuren
is nauw verbonden

ste gewervelden met een kaak. De
nieuwe resultaten wijzen erop dat
tanden zich gelijktijdig of kort na
de kaakstructuren hebben ontwikkeld. Lange tijd werd gedacht
dat dit pas later gebeurde.
De onderzoekers kwamen achter de oorsprong van tanden en
kaken door fossielen van de Compagopiscis te bestuderen, één van
de eerste prehistorische vissen
met kaak. Ze pasten 3D-microscopie toe door gebruik te maken

van synchrotone röntgentomografie. Ze konden met deze techniek elk weefsel, elke cel en elke
groeilijn van de vissenkaak visualiseren. Hierdoor konden zij de
ontwikkeling van het gebit ontrafelen, vertelt dr. Martin Rücklin,
hoofdauteur en onderzoeker aan
de School of Earth Sciences van
de Universiteit van Bristol.
“Deze techniek heeft ons een
perfect digitaal model en erg gedetailleerde interne beelden van
het fossiel gegeven, zonder het
te beschadigen,” aldus professor
Marco Stampanoni van het Zwitserse onderzoekscentrum Paul
Scherrer Institute. De CT-scans
laten volgens de wetenschappers
zien dat sommige primitieve vissen kaken bezaten met onmiskenbare dentale verkalkingen van
dentine en bot. In tegenstelling
tot de hypothese dat de kaken
van de eerste gewervelden geen
tanden bevatten en hun prooi
vingen met kaakbotten die leken
op scharen, suggereert het huidige onderzoek dat de ontwikke-

Gebeeldhouwde reconstructie van de placoderm Dunkelosteus, een prehistorische
vis met kaak. (geplaatst met toestemming van Martin Rücklin, Universiteit
van Bristol)

ling van tand- en kaakstructuren
nauw verbonden is.
Het onderzoek werd uitgevoerd
door paleontologen van de Universiteit van Bristol in samenwerking met evolutie-experts van het
Natural History Museum in Londen, de Universiteit van Curtin in
Australië en natuurkundigen uit
Zwitserland. Het onderzoek is
online gepubliceerd in tijdschrift
Nature. (bron: Dental Tribune International) ■

Corrosie mogelijk door
titaniumimplantaten
BIRMINGHAM – Medische titani-

umimplantaten die worden gebruikt bij botverankerde dentale
prothesen en hoorinstrumenten
zijn mogelijk minder krachtig dan
gedacht. Dat blijkt uit onderzoek
van de Universiteit van Birmingham. In sommige situaties kunnen zich microscopisch kleine
deeltjes van titanium in het omringende weefsel bevinden. Deze
titaniumdeeltjes kunnen een negatieve uitwerking op instrumenten hebben en zelfs ontstekingen
veroorzaken.
Elk jaar wordt meer dan duizend ton aan titanium, verwerkt
in biomedische apparatuur, bij
mensen geïmplanteerd. Metalen
prothesen, fixatie- en verankeringstoestellen worden op grote
schaal gebruikt voor dentale, orthopedische en craniofaciale rehabilitatie en hun effecten na het
implanteren worden beschouwd

als voorspelbaar. Dr. Owen Addison en zijn team onderzochten
weefsel van patiënten die bij het
universiteitsziekenhuis van Birmingham een operatie hadden
ondergaan voor botverankerde
hoortoestellen. Het zachte weefsel rond de implantaten werd on-

waarschijnlijk niet de hoofdoorzaak van. We vermoeden dat het
titanium in het weefsel het resultaat is van microbewegingen en
lokale corrosie in de oppervlaktegroeven.”
De ontwikkeling van peri-implantitis kan leiden tot voortijdig

Titaniumdeeltjes in zacht weefsel kunnen
ontstekingen veroorzaken
derzocht met micro-focus synchrotone röntgenspectroscopie.
“De resultaten laten een verspreide en heterogene distributie
zien van titanium in ontstoken
weefsel rond falende huidpenetrerende titaniumimplantaten,”
stellen de auteurs. “Het dragen en implantaatafval zijn daar

Titaniumkristallen. Titanium is een grijs en licht, maar zeer sterk metaal.

verlies van het tandheelkundig
apparaat of de noodzaak tot een
hersteloperatie. Dat zijn scenario’s die “van invloed zijn op het
geluk van de patiënt en economisch gezien op de zorgverlener,”
concluderen de onderzoekers.
“De resultaten benadrukken
het belang van het doorgronden
van de fysieke en chemische mechanismen die leiden tot de verspreiding van titaniumsoorten
rond implantaten en hun potentie
om ontstekingen te verergeren.
Soortgelijke processen kunnen
bijdragen tot het falen van andere
metalen implantaten waarbij macroscopische slijtage geen risicofactor is,” aldus Addison.
“Titanium is nog steeds het
meest geschikte materiaal om in
bot te plaatsen. Toch laten deze
interessante uitkomsten zien dat
er verbeteringen in de materialen mogelijk zijn. Ons onderzoek
richt zich nu op de biologische
consequenties van de resultaten en op begrip van hoe het implantaatafval wordt gevormd.
Patiënten met titaniumimplantaten hoeven in geen geval bang
te zijn.” Do ‘passive’ medical titanium surfaces deteriorate in service in the absence of wear” is online gepubliceerd in het Journal of
the Royal Society Interface. (bron:
www.dental-tribune.com) ■

[17] =>

februari 2013

Industrie

dental tribune - netherlands edition

OptiBond™ XTR en NX3:
de perfecte combinatie
De krachtige chemie van Optibond XTR zorgt voor grote en
voorspelbare zelfetsende hechtsterkte terwijl het NX3 harscement ongeëvenaarde esthetiek combineert met uitstekende
kleurstabiliteit. Tel die twee eigenschappen ze bij elkaar op en
u krijgt het perfecte productvoor
al uw indirecte restauraties zonder zelfuithardende activator en
noodzaak voor additionele primers.
Het NX3 harscement heeft een
unieke chemische samenstelling
met het door Kerr gepatenteerde
redoxinitiatorsysteem dat geen
benzoylperoxide (BPO) en amine bevat. Initiatorsystemen die
BPO/amine bevatten hebben een

Hechtsterkte aan verschillen substraten
OptiBond XTR met licht gepolymeriseerd, NX3 zelfhardend
OptiBond XTR zelfhardend, NX3 zelfhardend

45
40
35
30

significante ontsierende kleuringeen ongewenste verkleuringen
stabiliteit die op lange termijn de
vertoont voor een esthetische
esthetiek van restauraties negarestauratie. Tegelijkertijd biedt
tief zal beïnvloeden. Het gepaNX3 een efficiënte donkere motenteerde redoxinitiatorsysteem
dus en kan in de gelfase makkein NX3 biedt belangrijke voordelijk worden gereinigd.
len ten opzichte van BPO/amine
Kijk voor meer informatie op
initiatorsystemen,
doordat het
www.kerrdental.eu. ■
print_nl 210x297_Mise en page 1 16.07.12 16:40 Page1

25
20
15
10
5
0

Dentine

Rexillium

Goudlegering

Lava
(Zirconium)

Porselein

Composiet

OptiBond XTR Adhesief kan als primer worden gebruikt op verschillen
substraattypes - metaal, zirconium, keramiek. Indien gebruikt in combinatie
met NX3 kan worden gekozen voor lichtuitharding van het adhesief op de
het oppervlak van de kroon en voor chemische polymerisatie met het
cement.
Interne data, op verzoek beschikbaar.

NX3 heeft een
superieure
kleurstabiliteit
en een efficiënte
zelfuithardingsmodus.

Verdeeld door

Nieuw: Curasept
chloorhexidinegeltandpasta
Curasept ADS vertraagt plaquevorming zonder de welbekende
bijwerkingen. Door het gepatenteerde Anti-Discoloration-System
(ADS) ontstaat nauwelijks verkleuring van tanden, kiezen of
tong. Ook de smaakperceptie verandert niet, wat bijdraagt aan een
maximale therapietrouw.
De gels lijken op tandpasta’s en
hebben een uiterst aangename
smaak. Ze zijn verkrijgbaar in de
sterktes 0,12% chloorhexidine en
0,05% chloorhexidine met 0,05%
fluoride.

obturator met een kern
uit gecrosslinkte guttapercha

Guttapercha

Kern van gecrosslinkte guttapercha

• superieure 3D wortelkanaalvulling
Er ontstaat nauwelijks verkleuring van
tanden, kiezen of tong.

Curasept geltandpasta 0,12%
kan gebruikt worden als ondersteuning van Curasept mondspoelmiddel 0,12% chloorhexidine of 0,2% chloorhexidine.
Curasept geltandpasta 0,05%
chloorhexidine met 0,05% fluoride kan gebruikt worden bij nazorg.
De Curasept geltandpasta’s zijn
verkrijgbaar bij de apotheek en
via www.tandartsplein.nl.
Kijk voor meer informatie op
www.farmadent.nl. ■

• gemakkelijke herbehandeling
• gemakkelijk te verwijderen bij stiftpreparatie

www.dentsplymaillefer.com

[18] =>

18 Industrie

dental tribune - netherlands edition

februari 2013

MegaGen: innovatieve implantaat
systemen uit Zuid-Korea
“Wij willen een marktveranderende speler zijn”

Een indrukwekkend ‘dentaal ziekenhuis’ in Zuid-Korea.

Tekst: MegaGen Benelux

De tijd dat er lacherig werd ge
daan over producten uit Azië
is allang voorbij. Het sterk
opkomende Zuid-Korea heeft
in korte tijd een reputatie op
gebouwd van gewaardeerde
merken met een goede prijskwaliteitverhouding. Zo is
Samsung in Europa nu markt
leider op het gebied van tele
visies en oogsten fabrikanten
als LG en KIA veel waarde
ring. MegaGen Implant staat
klaar om zich bij dat rijtje aan
te sluiten. Deze fabrikant van
dentale implantaten wil zich
onderscheiden met betrouw
bare, innovatieve producten
voor een redelijke prijs.
MegaGen Implant werd tien jaar
geleden opgericht door een groep
internationaal actieve mondzorgprofessionals in Zuid-Korea. In
hun ogen waren de mogelijkheden, service en ontwikkeling van
bestaande implantaatsystemen
voor verbetering vatbaar. Met
het oog op de groeiende implan-

tributeur MegaGen Benelux.
“Cruciaal is dat ons assortiment
de behandeling voor behandelaar
en patiënt zo goed, efficiënt en
makkelijk mogelijk maakt. Momenteel hebben wij voor elke indicatie een passend systeem.” Zo
ziet MegaGen het AnyRidge-implantaatsysteem als een vlaggenschip op het gebied van innovatie. “Het revolutionaire ontwerp
zorgt voor het behoud van een
grotere hoeveelheid corticaal bot.
Bovendien is er een perfecte primaire stabiliteit, waardoor er
sprake is van snelle en goede osseointegratie.”
Ook op het gebied van service
denkt MegaGen zich te kunnen
onderscheiden. Zo is het bedrijf
bezig met de ontwikkeling van
een stock assist die de voorraden
beter beheersbaar zal maken.
Verschuuren: “Veel tandartspraktijken hebben wel honderd
of meer implantaten op voorraad
liggen, omdat die ooit in bulk zijn
aangeschaft. Al gebruiken ze er
misschien maar twintig per jaar.
Wij streven ernaar om de levering
aan te passen aan de gebruiker.”

Wij laten zien dat je ook voor een redelijke
prijs een topassortiment kunt hebben

taatmarkt in eigen land besloten
zij de handen ineen te slaan en op
basis van hun kennis, onderzoek
en ervaring een eigen implantaatassortiment te creëren. Na de
succesvolle introductie in eigen
land zijn de producten van MegaGen nu ook op de Europese markt
verkrijgbaar.
Innovatie is een belangrijk
speerpunt van het bedrijf, vertelt
Eduard Verschuuren, algemeen
directeur van de plaatselijke dis-

MegaGen doet dit door kleine basisvoorraden aan te moedigen en
waar nodig snel te leveren: voor
16.00 uur de ene dag besteld, is
de volgende ochtend in huis.
Vanwege het naar Europese
maatstaven relatief aantrekkelijk geprijsde assortiment werd
MegaGen in Europa aanvankelijk
niet heel serieus genomen. Maar
nu het bedrijf zijn naam heeft
gevestigd en de implantaatsystemen van MegaGen op steeds

meer waardering kunnen rekenen, is de sfeer omgeslagen. “Wij
laten zien dat je ook voor een redelijke prijs een topassortiment
kunt hebben, zonder enige concessies aan de kwaliteit van het
product,” constateert Verschuuren. “Op die manier kun je als
tandarts meer doen voor hetzelfde bedrag. Zeker nu de vraag naar
prijsbewust handelen in de zorg
groeit, is dit een factor van belang.”
De komende jaren wil MegaGen uitgroeien tot een gevestigde speler op de Europese markt.

Lodewijk van Zwol
tandarts-implantoloog
Als je met deze systemen werkt,
wil je niet meer terug

“Ruim twee jaar geleden werd ik uitgenodigd voor een studiereis naar Zuid-Korea. Ik had er aanvankelijk
weinig trek in: wat moesten wij Europeanen, de grondleggers van het tandheelkundige implantaat, daar
leren? Tijdens die week draaide ik echter 180 graden om. Ik was overdonderd door de mogelijkheden die ik
zag, hoe hoog het niveau daar is op het gebied van prothetiek, esthetiek en design en de snelheid waarmee
ze nieuwe ideeën ontwikkelen.
Tegenwoordig gebruik ik de MegaGen-systemen AnyRidge en ExFeel voor de meeste indicaties in mijn praktijk. ExFeel heeft een klassiek design en is bij uitstek geschikt voor edentate indicaties. Het is een systeem
dat zich uitstekend kan meten met vergelijkbare implantaten van de bekende merken, en dat voor ruwweg
de halve prijs.
De perceptie was weleens dat Koreanen alleen maar kopiëren. Nou, vergeet het. Neem de oppervlaktebewerking van MegaGen: die vermindert titaniumcorrosie en het achterblijven van titaniumdeeltjes in het bot.
Ik denk daarnaast dat er weinig andere fabrikanten zijn die zoveel onderzoek verrichten als vóór de introductie van een nieuw systeem als bijvoorbeeld AnyRidge. Dit implantaat biedt allerlei mogelijkheden om de behandeling voor de patiënt minder invasief en dus prettiger te maken. Je kunt een kort implantaat kiezen en
een breedte afhankelijk van de botkwaliteit. Hierdoor kun je een optimale osseointegratie krijgen, wat van
grote waarde is bij onder meer een bovenkaak met weinig bothoogte. In het verleden was dan een sinuslift
nodig, maar nu niet meer. Je kunt de complexiteit van behandelingen met dit systeem dus aanzienlijk reduceren: er is simpelweg minder augmentatie nodig
Dat ik mij als tandarts-implantoloog vooral met complexere indicaties bezighoud, is een extra reden dat ik
graag met AnyRidge werk. Bovendien gaat het bot helemaal over het implantaat heen, zodat de piekspanning niet zit waar het bot het kwetsbaarst is. Dit verkleint de kans op peri-implantitis. Het versimpelen van
complexe ingrepen voor behandelaar en patiënt is sowieso een sterk punt van MegaGen. Kijk maar naar het
sinusliftsetje voor de laterale opening. Tel daar de nette prijs bij op en het is duidelijk: als je eenmaal met de
MegaGensystemen werkt, wil je niet meer terug.”

[19] =>

februari 2013

Industrie

dental tribune - netherlands edition

“Daarbij willen we onszelf niet
met veel bombarie naar voren
schuiven, maar kleine stappen
zetten om het MegaGenverhaal
te vertellen,” vertelt Verschuuren.
“Wij hebben er alle vertrouwen
in dat gebruikers die met onze
producten kennismaken, enthousiast zullen worden over de
kwaliteit van ons assortiment en
onze missie ‘van A naar Beter’.”
In 2013 worden in Nederland
een aantal seminars georgani-

seerd over de mogelijkheden die
MegaGen biedt. Op 8 juni vindt
de MegaGen Scientific Meeting
plaats in Maastricht. Diverse internationale sprekers zullen daar
vertellen over hun ervaringen
met de producten van het ZuidKoreaanse bedrijf. Ook komen de
ideeën van MegaGen voor het verder aanscherpen van de implantologische principes aan de orde.
‘Durf te innoveren’ zal hierbij het
adagium zijn. ■

NSK streeft naar wereldwijd
marktleiderschap

NSK produceert de meeste precisie-instrumenten nog steeds binnenshuis.

Eric-Jan Royakkers
tandarts gespecialiseerd
in esthetische en digitale
tandheelkunde
De werkelijke innovatie vindt
tegenwoordig plaats in Zuid-Korea

“Toen ik drie jaar geleden kennismaakte met het AnyRidge-implantaat van MegaGen, was ik razend enthousiast. Het systeem zit heel
doordacht en efficiënt in elkaar. Ik gebruik AnyRidge nu voor alle implantologische indicaties die ik in mijn dagelijkse praktijk tegenkom,
zo veelzijdig is het.
Bij AnyRidge bepaal je aan de hand van de botkwaliteit welke schroefdraad je nodig hebt en welke diameter je gaat gebruiken. De korte
implantaten zijn handig en zorgen ervoor dat meestal geen sinuslift
nodig is. Dat maakt de behandeling minder invasief en bespaart kosten. Bovendien hoef je niet allerlei onderdelen los aan te schaffen.
Het is echt een alles-in-eenoplossing die uitstekend presteert bij een
groot aantal indicaties. Daarbij vind ik het prettig dat MegaGen veel
investeert in onderzoek.
Toen ik een keer naar Zuid-Korea afreisde, bleek mijn beeld van een
achteroplopend land niet te kloppen. Integendeel, mijn mond viel
open hoe ver ze daar zijn. Misschien hebben Koreaanse productontwikkelaars in het begin gekeken naar de voorbeelden uit Europa,
maar inmiddels hebben zij allerlei systemen doorontwikkeld en kunnen wij juist veel van hen leren. Het is een bedrijf dat luistert naar
de klant en dat is bijzonder prettig. In bijeenkomsten en conferenties
van MegaGen is de sfeer open en collegiaal. De ontwikkelaars staan
echt open voor signalen uit het veld.
De kern van de Koreaanse filosofie is dat de patiënt geen nummer
is, maar dat de behandeling op diens wensen is afgestemd. Daarbij hoort een zo efficiënt en kosteneffectief mogelijke behandeling.
Juist op dat gebied laten we in Europa steken vallen. Zo is het nu nog
een utopie dat de hele implantologische behandeling in één dag kan,
maar bij MegaGen willen ze daar naartoe. De software die MegaGen
aanbiedt, is overigens opvallend gebruiksvriendelijk. Daarmee vergeleken werkt een aantal Europese systemen veel omslachtiger.
Gezien de ontwikkelingen in de markt zullen we de komende jaren in
Nederland moeten kijken hoe we de zorg efficiënter kunnen maken
met behoud van kwaliteit. Wat dat betreft zou ik tandartsen willen
aanraden eens goed naar Korea te kijken. Dat is waar op dit moment
de werkelijke innovatie plaatsvindt, zeker bij een vooruitstrevend bedrijf als MegaGen.”

Tekst: Dental Tribune
Asia Pacific
TOKIO, JAPAN – Het is geen ge-

heim dat Japanse bedrijven het
sinds de financiële crisis niet
makkelijk hebben. Door de recessie is het aantal zakelijke investeringen afgenomen en ook de
verwoestingen door de tsunami
hebben een negatieve uitwerking
gehad op de derde economie ter
wereld.
Voor NSK, een van de grootste
Japanse fabrikanten van tandheelkundig
instrumentarium,
zijn de problemen op de thuismarkt geen groot probleem omdat het bedrijf veel zaken doet
in het buitenland. Volgens Eiichi
Nakanishi, voorzitter en CEO van
NSK, met wie Dental Tribune International onlangs sprak op het
hoofdkantoor in Tochigi, is meer
dan 80% van de inkomsten van
NSK afkomstig van buiten Japan.
De afgelopen drie jaar heeft
NSK goed gepresteerd op de
markten van Europa en NoordAmerika, ondanks ongunstige
condities als een hoge marktverzadiging en de voortdurende
koersdaling van de yen ten opzichte van de dollar. Daarnaast
heeft NSK sinds 2009 zijn marktaandelen in Azië teruggewonnen

Volgens Nakanishi (48), die het
bedrijf sinds 2000 leidt, verklaren investeringen in innovatie en
kwaliteit en de goede klantenservice de sterke marktpositie van
NSK. Het bedrijf heeft niet altijd zo’n goed toekomstperspectief gehad: de beginperiode in de
jaren dertig van de vorige eeuw
verliep niet vlekkeloos. Tijdens
de Tweede Wereldoorlog werd
de productie zelfs geheel stilgelegd. In 1951 werd de productie
van tandheelkundige handinstrumenten hervat en sindsdien
is het bedrijf enorm gegroeid. Op
dit moment zijn er meer dan zevenhonderd mensen in dienst bij
de Japanse kantoren in Tochigi
en Tokyo.
NSK produceert de meeste gedetailleerde
onderdelen
nog
steeds binnenshuis en volgens
Nakanishi is dat een van de redenen waarom tandartsen de fabrikant associëren met producten
van hoge kwaliteit. “We hebben
goede ingenieurs en marketeers
in dienst die helpen ons merk
constant te verbeteren en aantrekkelijk te maken voor tandartsen,” aldus Nakanishi.
Een van NSK’s meeste recente innovaties, die vorig jaar gelanceerd is op de IDS in Keulen,

Goede ingenieurs en
marketeers helpen ons merk
constant te verbeteren
door gecentraliseerde distributie
en klantenservice door zijn dochteronderneming in Singapore.
Het Europese kantoor in Duitsland heeft significant bijgedragen aan het succes van NSK: bijna een derde van de totale omzet
van 210 miljoen euro in 2011 komt
daarvandaan. “Doordat wij mondiaal opereren, heeft de economische situatie in onze thuismarkt
weinig impact op ons bedrijf,”
legt Nakanishi uit.

Het hoofdkantoor van NSK in Tochigi, Japan.

is de Ti-Max Z series, een duurzaam premium handinstrument
dat claimt de smalste kop en nek
te bezitten, uitzonderlijk weinig
lawaai maakt en nauwelijks vibreert. Ook de Surgic Pro surgical
micromotor heeft, vooral van implantologen, veel aandacht gekregen. Het apparaat wordt samen
met systemen van grote implantaatfabrikanten gedistribueerd.
NSK houdt rekening met de behoeften van zijn klanten en dit
heeft geresulteerd in onder andere de S-max pico, een product
dat ontwikkeld is voor de behandeling van patiënten met kleine
monden, zoals kinderen.
Nakanishi acht de kans klein
dat NSK in de nabije toekomst
andere markten zal betreden.
Hoewel het bedrijf het laatste decennium ook andere instrumenten heeft geïntroduceerd, zoals
ultrasonische polijstinstrumenten, zal het hoofdassortiment
blijven bestaan uit tandheelkundige handinstrumenten en ander
materiaal met kleine motors.
“Wij hebben voor meer innovaties in handinstrumentarium
gezorgd dan onze concurrenten,”
merkt Nakanishi op. “Ons doel
is om wereldwijd nummer één te
worden in dit marktsegment.” ■

[20] =>

TANDARTSEN

AccreDidact,
eLearning op inhoud
• praktijkgerichte klinische informatie
• rijk geïllustreerd
• 4 KRT-punten per aﬂevering
• Q-Keurmerk geaccrediteerd
• schriftelijk naslagwerk beschikbaar
• keuze tussen losse programma’s of abonnement
• voordelig: slechts € 18,45 per KRT-punt

onderwerpen 2013:
Veilig werken in de tandartspraktijk

W.V.A. Morsen

Hechten

G.A. van der Weijden

Aandoeningen van het mondslijmvlies 1
I. van der Waal

www.accredidact.nl
Abonnement 2013: € 295,-

Cementeren

J.V. Laverman

[21] =>

februari 2013

Industrie

dental tribune - netherlands edition

Exabite II NDS voor
beetregistratie

Na slechts 45 seconden in de mond kan het
materiaal zonder vervorming worden uitgenomen.

Exabite II NDS komt volledig tegemoet aan de eisen die aan het
ideale
beetregistratiemateriaal worden gesteld. Er is weinig
kracht nodig om het materiaal
uit de mengnaald te drukken, zodat u moeiteloos een gelijkmatige
streng op de tandboog kunt spuiten.
Het materiaal is zeer thixotroop. U kunt er daarom op vertrouwen dat de streng niet wegvloeit en in ondersnijdingen
terechtkomt. Na het aanbrengen
is het materiaal zacht en biedt
het geen weerstand tijdens het
dichtbijten. U ondervindt dus
geen hinder bij het in occlusie
plaatsen van de elementen.
De uitharding vindt snel
plaats. Na slechts 45 seconden in

de mond kan het zonder te vervormen worden uitgenomen. Na
de uitharding is het materiaal
stug en hard en toch nog enigszins elastisch. Overtollig materiaal kan worden weggesneden,
zonder dat het breekt of scheurt.
Na enkele minuten is de elasticiteit zo sterk afgenomen dat de
occlusale relatie eenduidig is.
GC Exabite II NDS bestaat uit
polyvinylsiloxaan, de component
van de meest moderne afdrukmaterialen. De krimp tijdens het
bewaren is bijzonder klein: minder dan 2‰. Het product wordt
geleverd in cartridges, zodat het
mengen en aanbrengen in één
handeling kan plaatsvinden.
Ga voor meer informatie naar
www.benelux.gceurope.com. ■

School voor PraktijkManagement
Met de groei van tandartspraktijken in Nederland neemt ook
de druk op de praktijkvoering
toe. Het hart van de tandarts
ligt meestal niet bij zaken als
het managen van personeel, omgaan met ziekteverzuim, het maken van financiële overzichten
en klachtenafhandeling. Daarom
is het niet vreemd dat steeds vaker wordt besloten een praktijkmanager in dienst te nemen. De
School voor PraktijkManagement
biedt een gedegen opleiding voor
praktijkmanagers.
Het managen van een tandartspraktijk is zo oud als het vak
zelf. Boekhouding, voorzieningen in de praktijk, vakantiedagen
van de assistenten: ze hebben altijd druk gelegd op de organisatie van de praktijk. Met meerdere
kamers, meerdere assistenten en
eventueel nog een aantal behandelend tandartsen wordt de complexiteit van de praktijkvoering
steeds groter. Zo is in de jaren
negentig de functie ‘praktijkmanager’ ontstaan.
Of nu de praktijkmanager of de
tandarts-ondernemer de praktijk
draaiende houdt, het is niet eenvoudig om de praktijkorganisatie
te optimaliseren. Met welke weten regelgeving moet rekening
worden gehouden? Welke marktpositie heeft uw organisatie? Hoe
kunt u deze versterken of behouden? Hoe gaat u om met langdurig ziekteverzuim en wat als er
ineens drie assistenten tegelijk
met zwangerschapsverlof gaan?
Het is belangrijk dat er een goede opleiding aan de basis staat

van het vak. In samenwerking
met Edin Dental Academy en het
PraktijkManagers Netwerk is de
School voor Praktijkmanagement
opgericht.
De School voor PraktijkManagement biedt beginnende en
ervaren praktijkmanagers opleidingen die passen bij hun eigen
niveau. De opleidingen geven een
gedegen fundament voor het eigen functioneren. Theoretische
en praktische kennis worden gebundeld in een interactief programma.
Dat praktijken steeds groter
worden, is een logische ontwikkeling. Door schaalvergroting
van praktijken bent u beter in
staat om de zorg voor patiënten
te organiseren, de interne organisatie te stroomlijnen en bijvoorbeeld de inkoop efficiënter
(dus goedkoper) te organiseren.
Om daadwerkelijk gebruik te
maken van deze voordelen is het
belangrijk om de bedrijfsadministratie op orde te houden en
zicht te hebben op de dagelijkse
werkzaamheden in de praktijk.
Inmiddels zijn er naar schatting
ruim drieduizend praktijkmanagers in de Nederlandse eerstelijnszorg.
Door het volgen van een opleiding van de School voor PraktijkManagement leert u de dagelijkse werkzaamheden in de praktijk
beter organiseren en managen.
In maart 2013 gaat de opleiding
‘Praktijkmanager’ van start.
Kijk voor meer informatie op
www.edin.nl en/of www.schoolvoorpraktijkmanagement.nl. ■

Twaalf uur frisse adem met
Lactona Clear Breath
Slechte adem of halitose is een
veelvoorkomend probleem. Halitose is meestal het gevolg van
micro-organismen en plaqueaccumulatie achter op de tong.
Eiwitten worden opgesplitst in
aminozuren en vluchtige zwavelverbindingen, zoals mercaptaan,
die een onaangename adem veroorzaken. Het mondspoelmiddel
Lactona Clear Breath dringt door
de biofilm heen en neutraliseert
de vluchtige zwavelverbindingen.
In samenwerking met specialisten heeft Lactona een mondspoelmiddel met een unieke formule ontwikkeld, gebaseerd op
chloorhexidine (0,025%), allantoïne, lactoferrine en aloë vera.
Al deze bestanddelen staan bekend als antiseptisch omdat ze in
combinatie antimicrobische activiteiten vertonen. Tevens bevat

aloë vera drie ontstekingsremmende stoffen.
Door deze samenstelling is
Lactona Clear Breath niet alleen
een van de beste alternatieve
mondspoelmiddelen tegen halitose, maar ook tegen tandvleesontstekingen en tandbederf. Lactona Clear Breath bevat 0,05%
natriumfluoride en heeft een pHwaarde van 6,1.
Deze unieke formule bevat tevens een hiervoor speciaal ontwikkelde polymeer, die door de
samenstelling van de formule de
unieke eigenschap heeft zich langer te hechten aan tanden, tandvlees en tong, waardoor de actieve bestanddelen hun werking
kunnen doen om ziekteverwekkers (bacteriën) en slechte adem
te elimineren.
Lactona Clear Breath is tevens

beschikbaar in sprayvorm met
een effectieve werktijd van vier
uur. Ga voor meer informatie
naar www.lactona.nl. ■

Lactona Clear Breath neutraliseert een
slechte mondgeur.

ICX-templant: voordelig én
betrouwbaar implantaatsysteem
TEKST: ICX IMPLANTS

Met interesse hebben wij het artikel over implantaatklonen gelezen in Dental Tribune van december 2012. Helaas werd daar
de suggestie gewekt dat alle implantaatsystemen onder een bepaald prijsniveau klonen/copycats zijn en dat producenten van
eerlijk geprijsde implantaten
vaak niet langdurig op de markt
aanwezig zijn.
Het
ICX-templant-implantaatsysteem van het Duitse bedrijf Medentis bewijst dat het

anders kan. Medentis is sinds
ongeveer tien jaar actief op de
implantaatmarkt en internationaal succesvol. Efficiënte bedrijfsstructuren en een andere
bedrijfsfilosofie maken het mogelijk een zelf ontwikkeld en uitgebreid getest implantaat voor
slechts 59 euro aan te bieden.
De ICX-abutments passen op
alle maten implantaten, waardoor minder voorraad/opslag
nodig is. De eerlijke prijzen zijn
terug te vinden in het hele ICXtemplant-assortiment en er is
een twintig jaar nakoopgarantie

op alle prothetische onderdelen.
ICX Implants-klanten kunnen
vertrouwen op goede persoonlijke service en snelle levertijden.
Ervaren implantologen maken
potentiële nieuwe gebruikers
snel vertrouwd met de eenvoud
van het ICX-templant Implantaatsysteem. Vele Nederlandse
laboratoria werken al succesvol
samen met de ICX-implantologen en zijn zeer positief over het
systeem.
Ga voor meer informatie naar
www.icx-implants.nl. ■

Calcicur® met nieuwe
applicatiespuit

De applicatiespuit is door haar kleine opening ook voor wortelkanaalbehandelingen inzetbaar.

Nog gemakkelijker werken dankzij een nieuwe applicatiespuit:
VOCO’s beproefde en gebruiksklare
calciumhydroxidepasta
Calcicur wordt nu met de nieuwe
applicatiecanule type 47 aangeboden. Die is door zijn bijzonder
kleine opening met een doorsnede van slechts 0,6 mm en een
lengte van 20 mm en zijn buigzaamheid ook voor wortelkanaalbehandelingen inzetbaar. De
vleugels garanderen een eenvou-

dig bevestiging op de spuit, terwijl de Luer-Lock-sluiting voor
een veilige hantering zorgt. Op
die manier is het werken met Calcicur nu nog eenvoudiger en effectiever.
Calcicur dient als directe overkapping bij een opening van de
pulpa of de pulpotomie en als indirecte overkapping bij de behandeling van cariës profunda. Het
materiaal is tevens geschikt voor
tijdelijke wortelkanaalvullingen.

Calcicur is direct gebruiksklaar
en kan onder alle onderlagen en
vulmaterialen worden ingezet.
Dankzij de hoge pH-waarde van
meer dan 12,5 realiseert de pasta
een antimicrobieel effect. Door
het calciumhydroxideaandeel van
45% stimuleert het röntgenopake
Calcicur de vorming van tertiair
dentine en garandeert een effectieve pulpabescherming.
Meer informatie is te vinden op
www.voco.com. ■

[22] =>

22 Opleidingen/agenda

De geschiedenis van mijn tanden

Trees Roose

De beroemde auteur Franz Kafka gaf als
ervaringsdeskundige een unieke en stijlvolle inkijk in de
belevingswereld van mensen die aan depressies lijden.
Vele jaren later doet schrijfster Trees Roose hetzelfde
voor de tandheelkundige patiënt. Het komische en
soms schokkende relaas over de geschiedenis van haar
dramatisch slechte gebit verschijnt als feuilleton in Dental
Tribune. Met een strak regime van stokeren en rageren
lijkt het gebit van onze vertelster meer dan ooit tegen een
stootje te kunnen. Maar ook dit geluk duurt maar kort…

Plaque en flaps
Het grote rageren begon, nadat
ik die brug had gekregen. ‘Voor
tussen de grote kiezen gebruik
je extra large,’ vertelde Patricia
opgewekt, en schrobde met een
buitenmodel borsteltje aan een
buigzaam stukje metaal tussen
de achterste kiezen. Het bloed
spoot eruit, maar dat was een
goed teken volgens Patries, want
dat maakte de boel goed schoon.
‘Dan pak je de gewone large,
dan de small, en bij de voortanden neem je extra small,’ demonstreerde ze, onderwijl met steeds
meer kracht en moeite de borsteltjes tussen mijn tanden doorduwend. Met mijn mond vol bloed
probeerde ik toen dag na dag de
gymnastiek te doen, want ik was
gevoelig voor het argument dat
anders mijn brug vanzelf uit mijn

vijftien meter. Tandvleesopduwers. Tongschrapers. Anti-bacteriële mondwaters.
Als liefhebbers van een modelbouwclubje maakten we elkaar
attent op nieuwigheden, die we
vervolgens voor veel geld kochten. Als we stiekem in de holte
van onze eigen hand ademden,
wilden we geen lucht van verrotting meer aantreffen, zodat we
ook stokerden op de meest ontoegankelijke en pijnlijke plekjes.
Dat ging dus heel lang goed,
totdat ik op een dag knalrood opgezwollen tandvlees had. Zomaar
ineens. Ik werd wakker en voelde
het oude vertrouwde gevoel weer
van kloppend tandvlees, scheuten in de kaak en de aandrift alle
tanden en kiezen er meteen uit
te trekken. De tandarts zei: ‘Tja,

Daar was het vertrouwde gevoel van
kloppend tandvlees en scheuten in de kaak
mond zou vallen door ontstoken
tandvlees.
Maar het lukte. Op een dag kon
ik rageren en stokeren dat het een
lieve lust was, en zonder problemen, integendeel. Mijn tandvlees
verbeterde, zag er roze en gezond uit en ik had zelfs een ontstekingsloze periode van enkele
maanden. Een periode van geluk,
maar dat weet je altijd pas achteraf, net als bij liefdesverdriet.
Het leek echt goed. De brug
zat muurvast, ik had een strakke
glimlach en ik kon poetsen als iemand met een echt gebit. Omdat
ik inmiddels een echte baan had,
kon ik me ook regelmatig specialistenbezoek veroorloven ter controle van tandsteen, tandvlees en
brug.
In de wachtkamer van de parodontoloog zaten we dan bij elkaar
als geestverwanten die hun goeroe opzochten. Ik bekeek de medeburgers altijd met sympathie
en medeleven. Ik wist precies
wat ze hadden meegemaakt voordat ze daar op die groen fluwelen
bank kwamen te zitten, nonchalant bladerend in een natuurboek
of een Opzij. Op de toonbank
stonden draaimodules met zaken
erin die alleen voor ons te koop
waren. Stokers en ragers, in maat
variërend van extra extra small
tot extra extra large. Tandenborstels met speciaal gevormde
borstelkoppen. Flosdraadjes, in
plastic dispensers, van vijf tot

wijkend tandvlees. Te veel ruimte voor plaque, we vragen consult
voor een tandflapoperatie.’
Ik was perplex. Dat er iets bestond waar ik nog niets van wist
in de wondere wereld van de
donto’s, zoals ik de verzameling
mondjuffrouwen, parodontologen, tandartsen en kaakchirurgen inmiddels was gaan noemen.
Er was alleen een probleem.
De verzekering vergoedde in die
tijd nog niets van zulke ingrepen,
zodat de duizenden guldens die
dat ging kosten zelf opgebracht
moesten gaan worden. Knarsetandend (voorzichtig) haalde ik
mijn spaarrekening leeg, legde
mijn vakantiegeld erbij en meldde
me aan voor de tandflapingreep.
Het klinkt naar niks, tandflap.
Maar als je op de cruciale plekken
in de mond wijkend tandvlees
hebt, zodat de flapjes niet meer
nauw aansluiten op de tand, dan
kan je het schudden. Daaronder
komt plaats voor plaque, plaque
zorgt voor tandsteen, tandsteen
houdt viezigheid vast en daar ga
je, op weg naar ontstekingen en
loszittende tanden. Dat loszitten,
dat was ik al gaan voelen. Voor
de laatste kies rechtsachter, zo te
voelen met de tong een joekel van
een ding, kon ik met mijn tong al
enigszins heen en weer bewegen.
De parodonto wrikte er wat aan
en zei: ‘Tja, mevrouw, dat komt
niet meer goed.’ ■

dental tribune - netherlands edition

februari 2013

Mondzorgkalender
Instapcursus
Praktijkcoördinator
Tijdens deze cursus, bedoeld
voor de (toekomstige) praktijkmanager en de assistent, staat
een overzichtelijke praktijkorganisatie centraal. Elke praktijk heeft iemand nodig die alle
niet-tandheelkundige zaken
coördineert en structureert.
De cursus bestaat in totaal uit
vier dagen. 8 maart 2013 is de
eerste cursusdag en dan worden de wet- en regelgeving in
de tandartspraktijk, de praktijkinformatie voor de patiënt,
de inkoop en administratie
en het onderhoud behandeld.
Op de andere dagen komen
onder andere de protocollen,
timemanagement, het ondersteunen van functioneringsgesprekken en het personeel
aan bod. Aan het eind van de
cursus ontvang de deelnemer
een certificaat. Deelname kost
1775 euro.

Februari

Startkwalificatie plastische
parodontale chirurgie
In één dag leren tandartsen over de mogelijkheden
van onder andere de esthetische parodontale chirurgie en
augmentatietechnieken.
De
cursus is een combinatie van
theoretische onderbouwing,
casuïstiek en hands-ontraining op varkenskaken. Aan het
eind van de dag kent de cursist
de principes van de parodontale wondgenezing en de parodontale plastische chirurgie
en weet hij welke flapmodificaties en hechttechnieken en
-materialen toegepast kunnen
worden bij parodontale chirurgie. Het volgen van deze cursus geeft toegang tot de cursus
Basiskwalificatie parodontale
chirurgie. Deelname bedraagt
645 euro en levert 6 KRT-punten en 2 Q-punten op.

De Vakbeurs Mondhygiëne
2 maart, Congrescentrum 1931,
’s-Hertogenbosch
www.vakbeursmondhygiëne.nl

Speeksel in de praktijk
Steeds meer mensen melden
zich bij het speciale speekselspreekuur dat door de Stichting voor Bijzondere Tandheelkunde bij ACTA wordt
georganiseerd. Een tekort aan
speeksel kan leiden tot allerhande mondklachten, zoals
progressie van cariës, problemen met smaak, mondgeur,
pijnlijk slijmvlies, irritatie door
een gebitsprothese en een toename van gebitsslijtage. Deze
klinische speekselcursus is
bedoeld voor tandartsen en
mondhygiënisten en wordt gegeven door een tandarts, een
biochemicus en een medisch
bioloog. De deelnemer krijgt
inzicht in de rol die speeksel
speelt bij weefselverlies, zoals cariës en erosie, het effect
van medicatie op de speekselsecretie, het effect van speekseltekort en slikklachten.
Daarnaast worden het nut van
speekselonderzoek en de therapeutische mogelijkheden bij
een droge mond besproken.
Deelname kost 295 euro per
persoon en levert 3 KRT- en
3 KRM-punten op.

Prothetiek bepaalt de
chirurgie
15-16 februari, Tandheelkundig
Centrum Kerkrade
www.iti-educatieprogramma.nl
Noodset acute medische
situaties
15 februari, ACTA, Amsterdam
www.acta-de.nl
Soft tissue management
in Periodontology &
Implantology
18-23 februari, Dyna Dental
Engineering, Berlijn
www.dynadental.com
ITI Thema-avond:
Orthodontie en implantologie
26 februari, Amsterdam
www.iti-educatieprogramma.nl

Maart

Instapcursus
Praktijkcoördinator
8 maart (eerste van vier
cursusdagen), Zwolle
www.dentalbestpractice.nl <
Preparatietechnieken en
digitale afdrukname
21 maart, Arnhem
www.iti-educatieprogramma.nl

Congres Bijzondere
tandheelkunde: een lust én
een last
22-23 maart, Hotel- en
Conferentiecentrum Zonheuvel,
Doorn
www.nvvk.org, www.vbtgg.nl
Startkwalificatie plastische
parodontale chirurgie
23 maart, Post Academisch
Bureau Tandheelkunde,
Nijmegen
www.paotumcn.nl <
Congres Pijn en
pijnbestrijding in de
tandheelkunde
28 maart, Spant!, Bussum
www.pijnbeheersing.nl

April
Cone Beam CT/a
8 april, Post Academisch Bureau
Tandheelkunde, Nijmegen
www.paotumcn.nl
Cursus praktijkorganisatie
11 april, Dental Best Practice,
Emmen
www.dentalbestpractice.nl
Speeksel in de praktijk
11 april, ACTA, Amsterdam
www.acta-de.nl <
Assisteren bij implanteren
17 april, Implacademy, Garderen
www.implacademy.nl
Falende restauraties: inzicht
in de valkuilen
19 april, ACTA, Amsterdam
www.acta-de.nl

NATUURLIJK ICX
...k e g e l d i c h t h e i d d o o r p r e c i s i e ...

 uitstekende
testresultaten
eigen product,
 eigen ontwikkeling
abutments
 universele
in gebruik
 eenvoudig
 fair geprijsde onderdelen
WIJ ZIJN AANWEZIG OP DE IDS 2013 IN KEULEN
HAL 3.2 STAND E039
ICX Implants · 1796 BE De Koog · Boodtlaan 10
Tel.: 0222 - 76 90 11 · www.icx-implants.nl · info@icx-implants.nl

AZ_icx_implants_102x148_2012_IDSneu.indd 1

14.01.13 15:36

[23] =>

februari 2013

Media

dental tribune - netherlands edition

Nieuwsflits
Bijna een kwart van de zorgmedewerkers vindt mondzorg verlenen
het smerigste klusje om te doen.
Dat blijkt uit een poll van het Tijdschrift voor Verzorgenden. Daarna
volgen het verzorgen van doorligwonden (10%) en op de derde plek
staat omgaan met incontinentie
(8%). De helft van de respondenten
gaf aan geen enkele verzorgtaak
vies te vinden.
www.tvvonline.nl, 04-12-‘12

De eerste tandenborstel die met
ultrasone golven het gebit reinigt is een feit. De Emmi-dent
produceert 86 miljoen golven per
minuut zonder dat er een poetsbeweging gemaakt hoeft te worden. Volgens de makers creëren
de golven bubbels in de tandpasta die klein genoeg zijn om tussen
de tanden te komen, tandsteen te
verwijderen en binnen zes minuten alle bacteriën te doden, ook
die op de tandenborstel zelf. Omdat de werking van de tandenborstel niet voelbaar is, heeft de producent vibratie toegevoegd zodat
de gebruiker het idee heeft dat er
iets gebeurt.
www.dailymail.co.uk, 09-12-‘12

Mannen tussen de dertig en veertig jaar met ontstoken tandvlees
hebben een drie maal grotere
kans op erectieproblemen. Dat

blijkt uit onderzoek van de Inonu Universiteit in Malatya, Turkije. De resultaten werden gepubliceerd in het Journal of Sexual
Medicine. “Lichamelijke factoren zijn in zeker twee derde van
de gevallen de oorzaak. Het gaat
hierbij vooral om problemen met
de bloedvaten,” aldus hoofdonderzoeker Faith Oguz. Parodontitis wordt in verschillende onderzoeken in verband gebracht met
aandoeningen aan het hart en de
vaten. Een associatie met erectiestoornissen was niet eerder aangetoond.
www.gezondheidsnet.nl, 04-12-‘12

Een man (82) uit Singapore is gestikt in zijn kunstgebit. Toen de
man een glas melk dronk, raakte zijn kunstgebit los en sloot het
zijn keel af. Zijn vrouw zag het
gebeuren en waarschuwde een
ambulance. Toen die arriveerde,
was de man al overleden.
www.hln.be, 26-12-‘12

Holly Willoughby, de 31-jarige
presentatrice van een goed bekeken Britse ontbijtshow, heeft de
Britse reclamecodecommissie ASA
bewijs moeten leveren dat haar
tanden daadwerkelijk witter dan
wit zijn. De tv-ster figureerde in
een reclamefilmpje voor een whitening tandpasta van Oral-B. Bij

ASA kwamen vervolgens klachten
binnen over haar ‘onnatuurlijk’
witte tanden door vermeende trucage. Willoughby verklaarde dat
ze in de twee weken voor de opnamen de whitening tandpasta had
gebruikt. Uit onderzoek van ASA
bleek dat de witte tanden van de
presentatrice ‘echt’ waren. Welke
rol de tandpasta daarin heeft gespeeld, is overigens onduidelijk.

Video-educatie voor
tandartsen

www.dezekerweter.com, 05-12’12

Een Amerikaanse man heeft zich
jarenlang onterecht voorgedaan
als tandarts. William Escobar
had zijn badkamer omgebouwd
tot tandartspraktijk, terwijl hij
nooit tandheelkunde had gestudeerd. Een tipgever meldde
de politie dat Escobar rekeningen stuurde voor niet-bestaande
behandelingen en dat hij pijnklachten had in de kies waarin Escobar een spuit had gezet.
Binnenkort mag Escobar zich tegenover de rechter verantwoorden.
www.spitsnieuws.nl , 20-12-2012

Een 60-jarige Zweedse vrouw
heeft per ongeluk een tandartsboor ingeslikt toen ze een nieuwe tandprothese kreeg. Tijdens
de operatie schoot het boortje los
en in een reflex slikte de vrouw
het in. Op foto’s bleek dat de boor
haar longen had geraakt. Hij
kon operatief verwijderd worden,
maar de patiënte hield er wel een
longinfectie aan over.
www.spitsnieuws.nl, 29-12-‘12

Still uit een van de e-learnings van Dentallect.

Dentallect is de naam van een
nieuw e-learningplatform dat audiovisuele praktijkeducatie voor
de mondzorg aanbiedt. Het initiatief komt uit de koker van De
Tandartsengroep, een in Delft gevestigde groepspraktijk
De Tandartsengroep organiseert al jaren interne opleidingen
voor eigen personeel. Omdat het
opzetten en organiseren van dergelijke opleidingen een (tijds)intensief en terugkerend proces is,
leek het hen verstandig een deel
ervan op video te zetten. Dit idee
groeide uiteindelijk uit tot een
praktijkeducatiesysteem op basis
van video’s en e-learning, dat nu

is nu ook volledig te lezen op de iPad!
Installeer
DvK medi

vanuit de
iTunes Store
en download
direct de
nieuwste
editie.

via Dentallect wordt aangeboden.
Het aanbod van Dentallect kan
ingezet worden om het kennisniveau op peil te brengen en te
houden. Bovendien leert het de
mondzorgprofessional beter te
organiseren en draagt het bij tot
een betere samenwerking in de
praktijk.
Momenteel is alleen het praktijkhygiënepakket te koop, dat uit
3,5 uur videomateriaal bestaat. In
februari wordt de basis-instapcursus voor tandartsassistenten verwacht, gevolgd door onder
meer ‘receptietraining spoedgevallen’ en ‘afzuigtechnieken voor
assistenten’. ■

[24] =>

) [page_count] => 24 [pdf_ping_data] => Array ( [page_count] => 24 [format] => PDF [width] => 884 [height] => 1233 [colorspace] => COLORSPACE_UNDEFINED ) [linked_companies] => Array ( [ids] => Array ( ) ) [cover_url] => [cover_three] =>

[cover] => DT Netherlands No. 1, 2013

[toc] => Array ( [0] => Array ( [title] => Binnenlands nieuws [page] => 01 ) [1] => Array ( [title] => “Management is een ondergeschoven kindje in veel mondzorgpraktijken”; Interview met dr. Erik Ranzijn - trainer - adviseur en ‘tandartsfluisteraar’ [page] => 04 ) [2] => Array ( [title] => Leidinggeven in de praktijk: een tandje erbij [page] => 08 ) [3] => Array ( [title] => Tandartsen over social media [page] => 11 ) [4] => Array ( [title] => Buitenlands nieuws [page] => 13 ) [5] => Array ( [title] => Wetenschap [page] => 15 ) [6] => Array ( [title] => Industrie [page] => 17 ) [7] => Array ( [title] => Opleidingen/agenda [page] => 22 ) [8] => Array ( [title] => Media [page] => 23 ) ) [toc_html] =>

Table of contents

[toc_titles] =>

[cached] => true )