implants Poland No. 2, 2019

Cover / Spis treści / Editorial / Poziom tkanek miękkich wokół koron na implantach wyzwaniem współczesnej implantoprotetyki / Rozległa torbiel korzeniowa przedniego odcinka szczęki leczona metodą GBR z PRF – opis przypadku / Potencjał implementacji technologii addytywnych w edukacji studentów kierunku lekarsko-dentystycznego / Bacterial microleakage at the abutment-implant interface – in vitro study / Informacje rynkowe / O wydawcy

Open PDF View E-paper Edit Epaper Edit Epaper ads save

Table of contents

Open Link

Open Link

ISSN 1896-1444

Cena: 30 PLN (w tym 5% VAT)

international magazine of

2

2019

wydanie polskie

by

Implantoprotetyka
Korony na implantach

Torbiele
GBR z PRF

Edukacja
Technologie addytywne

Vol. 14 • 2019

oral implantology
MNiSW: 3 pkt.
ICV: 49,99 pkt.

[2] =>

4MM

R

PLANTÓW
Ł IM
Ó
OK

9MM

CHRONIĆ POWIERZCHNIE IMPLANTÓW
LECZYĆ MUCOSITIS
LECZYĆ PERI-IMPLANTITIS

PIASEK AIRFLOW® PLUS
POMAGA:

ANTÓW
MPL
I
ÓŁ

Końcówka PI usuwa biofilm i kamień
z powierzchni łączników i uzupełnień
protetycznych.

Jeżeli kieszeń przy implancie jest głębsza
niż 4mm, konieczne jest użycie procedury
PERIOFLOW.
W przypadku gdy PERIOFLOW nie
może zostać zastosowana lub występuje
kamień, zalecane jest użycie PIEZON
z końcówką PI.

AIRFLOW to pierwsza rekomendowana
procedura oczyszczania błony śluzowej
wokół implantów. Jest komfortowa,
minimalnie inwazyjna i odpowiednia dla
tkanek miękkich, implantów, łączników
oraz wszelkich rodzajów uzupełnień
protetycznych bez ryzyka ich uszkodzenia.

Ł
A
I
Z
D
D
O
Ż
U
J
S
M
E
!
E
C
S
L
W PO

W
LANTÓ
MP
I
Ł

3MM

Więcej informacji:
info@ems-poland.com
www.ems-poland.com
+48 32 493 70 60

Używaj tylko Endochuck 120°.

Przed użyciem upewnij się, że powłoka
z tworzywa sztucznego nie jest zużyta lub
uszkodzona.

PIEZON® PI

W

PERIOFLOW®

WO
K

AIRFLOW®

PROFILAKTYKA IMPLANTÓW Z GUIDED BIOFILM THERAPY

WO
KÓ

[3] =>

13.09.2019 15:06:54

| 3
spis treści

od wydawcy
4

Cel bieżący – zdrowie jamy ustnej!
Andrzej Wojtowicz

implantoprotetyka
Poziom tkanek miękkich wokół koron na implantach wyzwaniem
współczesnej implantoprotetyki

6

Katarzyna Maciejewska, Magdalena Głuszczak
Strona 6

torbiele

Rozległa torbiel korzeniowa przedniego odcinka szczęki leczona metodą
al zone of each implant was specially prepared with
a 1z mm
GBR
PRF – opis przypadku

12

transfixing hole following the longer axis of the implant,
to
Klaudia Masłowska,
Wojciech Popowski, Andrzej Wojtowicz

nal screw where the abutment is seated, as seen in Figure 1.
of the implant geometry, including the coronal area, was

ured following normal standard procedures for this
brand.
edukacja

ants were directly supplied by the manufacturer with
a pre-implementacji technologii addytywnych w edukacji
Potencjał

straight hexagonal abutment for cementing with Ticare
Inhex kierunku lekarsko-dentystycznego
studentów

20

unt function (MG Mozo-Grau InHex MTA, Valladolid,
Spain).
Marta
Czajkowska, Jacek Borowicz, Łukasz Zadrożny

Stronawas
12 mounted on a
implant with its respective abutment

cylinder, 2.8-cm high and 2.2-cm diameter, made of transpar-

uring acrylic prepared as indicated by the manufacturer (one

study

nomer, two thirds polymer), in which the implant was inserted

Andrea Barrera, Olga Lobos

informacje rynkowe
Strona 20

Klik i zrobione! 38
AcurisTM – nowy wymiar retencji 42
TiCARE – implant bez mikroprzecieku bakteryjnego
AIRFLOW® Prophylaxis Master

44
46

o wydawcy

48

Strona 28

Occlusal loading cycles
Pub Implants PL.indd 1

3

28

Bacterial microleakage at the abutment-implant interface – in vitro study
Carlos Larrucea, Aparicio Conrado, Denise Olivares, Carlos Padilla,

implants

2 2019

3

[4] =>

od wydawcy

Od wydawcy

Cel bieżący – zdrowie jamy
ustnej!

Implantologia vs endodoncja
z chirurgią periapikalną

5 spośród 16 celów bieżących WHO dotyczy konieczności zredukowania lub
zmodyfikowania zdrowotnych czynników ryzyka związanych ze sposobem odżywiania,
a także profilaktyki i leczenia/ustabilizowania przewlekłych chorób dotykających
światową populacji. Większość z czynników ryzyka tych chorób dotyczy również zdrowia
jamy ustnej, towarzysząc lub wzajemnie nasilając również choroby ogólnoustrojowe.
Badania, programy analizujące choroby jamy ustnej i choroby ogólnoustrojowe, programy
przesiewowe prowadzone również w wielu uniwersytetach w Polsce wykazały korelacje
między zdrowiem ogólnym a schorzeniami jamy ustnej.
biegi regeneracyjne z wykorzystaniem np. czynników
Do Waszych rąk trafia kolejny, pierwszy w tym
wzrostowych zawartych w osoczu bogatopłytkowym, ale
roku numer branżowego pisma _implants, co zbiega się
Także leczenie implantologiczne obarczone jest w każdym przypadku ryzykiem,
także alternatywne do tych zabiegów zastosowanie krótz targami stomatologicznymi Krakdent – cieszy nas to, iż
które jesteśmy w stanie dzisiaj ocenić zarówno u osób starszych, obciążonych zwykle
kich implantów. Wszystkie te procedury mają swoje ogramagazyn towarzyszy największym i najważniejszym wychorobami ogólnymi, stanowiącymi wielokrotnie przeciwskazania względne do leczenia
niczenia i swoją przewidywalność, a sukces w dużej
darzeniom stomatologicznym – targom (Krakdent, CEDE),
implantologicznego, jak i ludzi młodych, u których mamy do czynienia ze znacznym
mierze pozostaje w gestii lekarza, zależy od jego wiedzy,
kongresom i konferencjom (OSIS, CEIA, IMP iin.).
metabolizmem i reaktywnością jednej strony, a dobrą ilością/jakością tkanki kostnej
doświadczenia i umiejętności oraz wyboru metody teraz drugiej. W efekcie potrafimy przewidzieć ryzyko i rokowanie w implantologii.
peutycznej, odmiennej dla każdego pacjenta.
Celem implantologii jest nie tylko zastąpienie zęba
implantem i odbudową protetyczną, ważne są także proNajnowszy numer Implants , który mam przyjemność Państwu przekazać zawiera szereg
W najnowszym numerze _implants znajdziecie ciecedury towarzyszące i alternatywne. Do takich należy
godnych zarekomendowania artykułów, z których na początek polecam ten, dotyczący oceny
kawe, oryginalne artykuły, przypadki kliniczne opisuchociażby endodoncja połączona z chirurgią periapikalpotrzeb studenckich w zakresie treści dotyczących potencjał implementacji technologii
jące zabiegi podnoszenia dna zatoki, zabiegi z zastoną. Okazało się, iż przewidywalny sukces leczenia imaddytywnych w edukacji studentów kierunku lekarsko-dentystycznego. Polecam też pracę
sowaniem PRF i krótkich implantów jako procedury
plantologicznego pojedynczym implantem sięga 97%,
anglojęzyczną dotyczącą ryzyka związanego z bakteryjną transmisją poprzez szczelne
alternatywne, dodatkowe przy ograniczeniach kostnych.
analogicznie efektywnie przeprowadzony zabieg chiruri nieszczelne połączenie implant-łącznik protetyczny, a także interesujący artykuł na temat
Jednocześnie zapraszam Państwa do uczestnictwa w 13.
gii periapikalnej daje kilkunastoletni sukces przetrwania
wykorzystaniem krótkich implantów i modyfikacji tkanek wokół koron protetycznych.
Kongresie OSIS – wydarzeniu o międzynarodowym chazęba mierzony do 84%. Mimo tej 13% różnicy, zdecyAutorzy z WUM w kolejnej publikacji potwierdzili z kolei, iż alternatywą dla stosowania
rakterze, który odbędzie się już za miesiąc, 16-18 maja
dowanie warto podjąć próbę uratowania zęba, o ile
ludzkiego rekombinowanego czynnika wzrostowego płytkopochodnego rhPDGF może
w Jachrance pod Warszawą. Znakomity program naukonie ma bezwzględnych wskazań do ekstrakcji. Pacjent
być również, z powodzeniem, PRF – osocze bogatopłytkowe.
wy, skonstruowany wspólnie z prof. Nevinsem (Bostonzyskuje ząb, my zyskujemy o wiele więcej – szacunek
Harvard University) będzie anonsował kolejny kongres
pacjenta i jego powrót, gdy ząb trzeba będzie zamienić
Zapraszam Państwa do lektury, jednocześnie anonsując kolejną edycję Świątecznego
Quintessence W Bostonie w czerwcu br.
na implant.
Wieczoru Implantologicznego, który odbędzie się w pierwszy weekend grudnia br.
w warszawskim hotelu Marriott, w spotkaniu swoją obecność i uczestnictwo potwierdzili
Zapraszam serdecznie do lektury _implants i czynnego
Procedurami na stałe związanymi z leczeniem imwykładowcy z Włoch, Rosji, Izraela, Ukrainy, a także nasi koledzy z Polski.
udziału w wydarzeniach branżowych – mniejszych i więkplantoprotetycznym w trudnych warunkach kostnych są
szych, naukowych i targowych. Do zobaczenia!
zabiegi podnoszenia dna zatoki oraz nowoczesne zaSerdecznie pozdrawiam i życzę ciekawej lektury!

04 implants
4 implants
1 2019

2 2019

[5] =>

[6] =>

implantoprotetyka

Poziom tkanek miękkich wokół
koron na implantach wyzwaniem
współczesnej implantoprotetyki
The overarching goal of the contemporary
implantology is the reconstruction of peri-implant
soft tissue
Katarzyna Maciejewska, Magdalena Głuszczak
Streszczenie: W implantoprotetyce starania klinicystów skupiają się na działaniach mających na celu przywrócenie
kształtów girland i brodawek dziąsłowych obserwowanych pierwotnie przy naturalnych zębach pacjentów o
przyzębiu pozbawionym patologii. W przypadku pojedynczego braku zębowego, odbudowanego za pomocą
klasycznego implantu śrubowego, w sąsiedztwie naturalnych zębów, można uzyskać zadowalający rezultat
estetyczny pod warunkiem, że tkanki podporowe są zdrowe i zachowana została optymalna odległość pomiędzy
zębami a implantem. Ograniczenia pojawiają się w przypadku implantacji mnogich, przy implantach śrubowych
pogrążanych w odległości od siebie mniejszej niż 3 mm. Autorki przedstawiają przypadki odbudowy uzębienia
za pomocą implantów o odmiennym kształcie niż śrubowy. Specyfika konstrukcji i biomechaniki implantu Bicon
pozwala na uzyskanie optymalnego efektu estetycznego w obrębie „estetyki różowej”, a brak zaników kości szczytu
wyrostka zębodołowego pomiędzy implantami gwarantuje stabilną objętość brodawki międzyzębowej.
Summary: The overarching goal of the implantology is to achive „natural-healthy-looking” peri-implant soft
tissue. Achieving an optimal esthetic outcome with single-tooth screw implant placed between natural teeth has
become a standard. The optimal distance between the implant and the adjacent natural tooth appears to be critical
determinant in the condition of the peri-implant soft tissue. Hovewer, there is a fundamental consideration to place
implants next to each other, with a minimum distance of 3 mm between the platforms. The authors of the study
presented the cases of the use screwless implant restoration. Bicon’s unique design provides for pink esthetic
score restorations, which are easily achieved, because the bone that is maintained over the implant provides suport
for the interdental papillae.
Słowa kluczowe: brodawka dziąsłowa, implanty, różowa estetyka w implantologii, implanty Bicon.
Key words: interdental papilla, implants, pink esthetic score, Bicon implants.

Na sukces leczenia implantologicznego wpływ ma
m.in. estetyka wykonanej odbudowy protetycznej oraz
kondycja tkanek miękkich wokół korony lub koron na
implantach. Właściwie pogrążony i obciążony implant,
obok reżimu higieny jamy ustnej pacjenta, stanowi o stabilnym poziomie kości, a tym samym o stanie tkanek
dziąsła.
Z wieloletnich obserwacji klinicznych wynika, że ogólna objętość dziąsła, w tym brodawek dziąsłowych, mająca wpływ na efekt końcowy pracy, powinna być starannie
przemyślana już na etapie planowania leczenia chirurgicznego.

implants
2 2019

W sytuacji, kiedy wszczepiane są mnogie implanty w
swoim sąsiedztwie, przewidywalność efektu estetycznego
jest bardzo trudna. W przypadku sąsiadujących ze sobą
implantów śrubowych, tkanka otaczająca implanty zmienia
cechy histologiczne i fizjologiczne, powodując tym samym
ograniczenia w uzyskaniu zadowalającego efektu estetycznego.11,12 Wyzwaniem pozostaje zadowalająca estetycznie
odbudowa protetyczna na implantach, zwłaszcza w sytuacji, gdy między implantami powstaje brodawka położona
bardziej dowierzchołkowo niż brodawki międzyzębowe
w sąsiadujących zębach. Zjawisko „spłaszczenia” szczytu
kości wyrostka zębodołowego, a tym samym zmiany poziomu tkanki miękkiej skutkuje utratą naturalnego przejścia

[7] =>

implantoprotetyka

Ryc. 1

Ryc. 1: Obraz histologiczny kości pomiędzy lamelami implantu Bicon – systemy Haversa.
brodawki z okolicy brakującego zęba na sąsiadującą odbudowę na implancie (strefy kontaktu z sąsiednimi koronami są dłuższe i przesunięte dowierzchołkowo). Ponadto,
nawet przy 3-milimetrowej odległości pomiędzy implantami
często dochodzi do tego zjawiska.5,8,10-12
Udokumentowane w literaturze badania i doświadczenia
kliniczne pokazują, że wpływ na obecność brodawek dziąsło-

wych pomiędzy zębami i implantami czy samymi implantami
ma odpowiednia wysokość kości wyrostka zębodołowego,
tzw. piki kostne, odległość punktu stycznego koron od szczytu wyrostka zębodołowego oraz fenotyp dziąsła.2,5-8,11,12
Dobór odpowiedniego systemu implantologicznego
(kształt implantu i procedura jego pogrążenia w kości,
a także profil wyłonienia po uzyskaniu integracji) dla uzyskania

Ryc. 2a

Ryc. 2a: Obraz w dniu osadzenia korony zęba 24 na implancie – deficyt brodawek dziąsłowych.

implants

2 2019

7

[8] =>

implantoprotetyka

Ryc. 2b

Ryc. 2b: Obraz rvg w dniu osadzenia korony na implancie 24.

Ryc. 2d

Ryc. 2d: Rok po obciążeniu funkcjonalnym implantu 24
– zauważalny przyrost kości w kierunku wertykalnym.

Ryc. 2c

Ryc. 2c: Rok po obciążeniu funkcjonalnym implantu 24 – samoistnie odbudowane brodawki dziąsłowe.

8

implants
2 2019

[9] =>

implantoprotetyka

Ryc. 3a

Ryc. 3a: Obraz rvg w dniu osadzenia koron na implantach – niski
poziom kości przestrzeni pomiędzy implantami.

pożądanych efektów estetycznych w obrębie tkanek
miękkich pozostaje, wg autorek, nie bez znaczenia.
Przedstawiane na zdjęciach fotograficznych i rtg przypadki obejmują pacjentów zaopatrywanych implantami
Bicon, których specyfika dotycząca kształtu i biomechaniki czyni je odmiennymi od wszczepów śrubowych.
Kształt „plateau” pozwala na uniknięcie konieczności
zachowania reżimu odległości pomiędzy własnymi zębami pacjenta i implantem lub samymi implantami. Pomiędzy lamelami implantu Bicon w procesie osteointegracji
pojawia się kość o wysokiej dojrzałości histologicznej –
osteony. Kość z kanałami Haversa gwarantuje wysoką
wytrzymałość mechaniczną, tj. kość kortykalna (Ryc. 1).1
Ponadto, pochyły kołnierz implantu – tzw. „sloping shoulder” i procedura subkrestalnego pogrążania implantu
gwarantują powstaniem „kostnego rusztowania” dla brodawki dziąsłowej.(Ryc. 2a-d, 3a, 3b).14

Ryc. 3b

Ryc. 3b: Obraz rvg rok po obciążeniu implantów – wyraźny pik
kostny pomiędzy implantami pogrążonymi w odległości od siebie
ok. 2,6 mm z widocznym poziomem tkanek miękkich.

Szczelne połączenie (tzw. bakteriooporne) łącznika
z implantem eliminuje zjawisko pompy bakteryjnej. Spasowanie stożka samohamownego o niskim kącie nachylenia
postu łącznika (1.5-1.0 stopnia) niweluje mikroruchy, a tym
samym, pojawienie się zaniku kości wyrostka zębodołowego z powodu okołowszczepowego zapalenia nie jest
możliwe (Ryc. 4a-d).3 Unikalne zjawisko przyrostu kości
w kierunku wertykalnym, po obciążeniu implantu, w tej
technologii jest powszechne i wynika z dwukrotnej zmiany
platformy – kołnierz implantu-post łącznika-hemisfera łącznika („double platform switching”), (Ryc. 5).14

implants

2 2019

[10] =>

implantoprotetyka

Ryc. 4a

Ryc. 4b

Ryc. 4c

Ryc. 4a: Wnętrze implantu – łoże dla stożka postu łącznika.
Ryc. 4b: Post łącznika.
Ryc. 4c: Locking taper – połącznie łącznika z implantem.
Ryc. 4d: Szczelina pomiędzy postem łącznika a łożem w implancie
o średnicy 0,5 mikrona – gwarancja szczelności, brak mikroruchów.

Ryc. 4d

Piśmiennictwo:
1. Bozkaye D, Muftu S, Muftu A. Stress distribution characteristics of Various implant system due to non-central occlusal loads. AO Annual Meeting, Boston
MA, March 2003.
2. Choquet V, Hermans M, Adriaenssens P, Daelemans P, Tarnow DP, Malevez
C. Clinical and radiographic evaluation of the papilla level adjacent to single-tooth dental implants. A retrospective study in the maxillary anterior region. J
Periodontol 2001;72:1364-1371.
3. Dibart S, Warbington M, Fan Su M et al. In vitro evaluation of the implant-abutment bacterial seal: the locking taper system. Int J Oral Maxillofac Implants 2005;20:732-737.
4. Grunder U. Die Inlay-Transplanttechnik zur Ausblidung von Papillen zwischen
Implantaten. Implantologie 1998;5:37-42.
5. Khoury F, Happe A. Soft tissue management in oral implantology: a review
of surgical techniques for shaping an esthetic and peri-implant soft tissue

Ryc. 5

Ryc. 5: Double platform switching.
Doświadczenia kliniczne wielu autorów pokazują,
że nie można jednoznacznie oceniać efektów zbiegów odtwórczych brodawek dziąsłowych i odległych sukcesów
poszczególnych technik. Część autorów w literaturze rekomenduje metody odtwórcze objętości brodawek między
implantami na etapach odsłonięcia, modyfikując cięcia
tkanek8,9 lub stosując przeszczepy typu „onlay grafts”.4,5,13
Wg doświadczeń naszych oraz innych autorów wielu publikacji dotyczących systemu implantów Bicon,
w krótkim czasie (kilku tygodni od obciążenia implantów),
bez wcześniejszych działań w obrębie tkanek miękkich,
bazując tylko na kształcie, biomechanice oraz technikach
wprowadzania i odsłaniania implantu, można uzyskać stabilną brodawkę dziąsłową, nie tylko między własnym zębem
a implantem, ale również pomiędzy kilkoma implantami
pogrążonymi w odległości mniejszej nawet niż 3 mm (Ryc.
6-8). Dlatego podejmowanie decyzji dotyczącej dodatkowych zabiegów okołoimplantacyjnych w obrębie tkanek
miękkich, przy zachowaniu wszelkich wytycznych dotyczących procedury pogrążania implantu i jego odsłonięcia,
w przypadku implantów Bicon uznajemy za zbędne.

implants
2 2019

Ryc. 6

Ryc. 6: Poziom kości i brodawki dziąsłowej pomiędzy blisko
pogrążonymi implantami.

[11] =>

implantoprotetyka

Ryc. 7

Ryc. 7: Poziom kości i tkanek miękkich pomiędzy zębami
i implantami oraz pomiędzy implantami.
structure. Quientessence Int 1998;49:969-977.
6. Kois JC. Predictable single tooth peri-implant estetics: five diagnostic keys.
Compend Contin Educ Dent 2001;22:199-206.
7.
Olsson M, Lindhe J, Marinello CP. On the relationship between crown form and clinical features of the gingiva in adolescents.
J Clin Periodontol 1993;20:570-577.
8. Palacci P, Ericson I, Engstrand P, Rangert B. Optimal implant positioning and soft
tissue management for the Branemark system. Quintessenz 1995;59-70.

9. Pietruska M, Pietruski J. Periodontologiczno-implantologiczna chirurgia plastyczna 2010;91-108.
10. Salama H, Salama M, Garber D, Adar P. Developing optimal peri-implant papillae within the estetic zone: guided soft tissue augmentation. J Esthet Dent
1995;7:125-129.
11. Tarnow D, Elian N, Fletcher P, Froums S, et al. Vertical distance from the crest
of bone to the height of the interproximal papilla between adjacent implants.
J Periodontol 2003;74:1785-1788.
12. Tarnow D, Cho SC, Wallace SS. The effect of inter-implant distance on the
height of inter-implant bone crest. J Periodontol 2000;71:546-549.
13. Tinti C, Parma-Benfenati S. Coronally positioned palatal sliding flap. Int J Periodontics Restorative Dent 1995;15:298-310.
14. Urdaneta RA, Seemann R, Dragan IF, Lubelski W, Leary J, Chaung SK. A retrospective radiografic study on the effect of natural tooth-implant proximity
and an introduction to the concept of a bone-loading platform switch. Int J
Oral Maxillofac Implants 2014;29(6):1412-1424.

autorzy:
Dr n. med. Katarzyna Maciejewska – specjalista chirurgii stomatologicznej, absolwentka Oddziału Stomatologii Akademii Medycznej
w Gdańsku. Jest wieloletnim pracownikiem naukowo-dydaktycznym
Katedry i Kliniki Chirurgii Szczękowo-Twarzowej i Stomatologicznej
Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego, prowadzi także praktyki stomatologiczne AN-MED w Sopocie i Gdyni. Jest autorką wielu publikacji
i referatów z zakresu chirurgii stomatologicznej, szczękowo-twarzowej,
implantologii i mikrobiologii.

Ryc. 8

Ryc. 8: Poziom kości i tkanek miękkich, stan 2 lata po obciążeniu
implantów.

Magdalena Głuszczak – lekarz dentysta z 14-letnim stażem, absolwentka Oddziału Stomatologii Akademii Medycznej w Gdańsku.
Od 2 lat pracownik naukowo-dydaktyczny Zakładu Chirurgii Stomatologicznej Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego. Od 8 lat pracuje
razem z dr Katarzyną Maciejewską, wykonując liczne uzupełnienia implantoprotetyczne na implantach Bicon w Klinice AN-MED.
Kontakt:
E-mail: maciejewska.kasia@wp.pl

implants

2 2019

[12] =>

torbiele

Rozległa torbiel korzeniowa
przedniego odcinka szczęki
leczona metodą GBR z PRF
– opis przypadku
Extensive radicular cyst in anterior part of maxilla
treated with GBR with PRF – case report
Klaudia Masłowska, Wojciech Popowski, Andrzej Wojtowicz
Streszczenie: Torbiel korzeniowa jest zębopochodną torbielą zapalną i stanowi 52% torbieli kostnych szczęk.
Najczęściej występuje w okolicy siekaczy bocznych górnych. Torbiel korzeniowa nie powoduje dolegliwości
bólowych; powiększając się niszczy blaszkę zbitą kości, może przemieszczać zęby sąsiednie i wpuklać się
do zatoki szczękowej lub jamy nosowej. Leczeniem z wyboru torbieli korzeniowych niewielkich rozmiarów
jest leczenie endodontyczne zęba przyczynowego, w przypadku torbieli o dużych rozmiarach lub przy braku
regresji zmiany po leczeniu kanałowym podejmowane jest leczenie chirurgicznie. Obejmuje ono wyłuszczenie/
wyłyżeczkowanie torbieli wraz z resekcją lub ekstrakcją zębów przyczynowych. W pracy przedstawiono
przypadek 49-letniego pacjenta leczonego z powodu rozległej torbieli korzeniowej przedniego odcinka szczęki.
W procesie leczenia zastosowano syntetyczne błony kolagenowe o długim czasie resorpcji z ksenogennym
materiałem kościozastępczym połączonym z osoczem bogatopłytkowym. Zastosowanie metod sterowanej
regeneracji kości (GBR) daje możliwość zadowalającej odbudowy wyrostka zębodołowego po zabiegach
wyłuszczenia rozległych torbieli przedniego odcinka szczęki, w których doszło do zniszczenia granicy kostnej
dolnej ściany jamy nosowej.
Summary: Radicular cyst (RC) is an odontogenic inflammatory cyst and accounts for 52% of jaw bone cysts.
Most often it occurs in the area of the upper lateral incisor. The patients do not usually report pain, when
enlarges it destroys the cortical bone, can cause movement of adjacent teeth and propagate to the maxillary
sinus or nasal cavity. The treatment of choice of small radicular cyst is root canal treatment, in case of large
cysts or in the absence of regression surgical treatment is undertaken. It includes enucleation/curretage of
the cyst with resection or extraction of causative teeth. This case presents a 49-year-old patient treated for
extensive RC of the anterior maxilla. Resorbable collagen membranes and bone xenograft with platelet rich
fibrine were used. The guided bone regeneration methods (GBR) give the possibility for reconstruction of the
alveolar process after enucleation of the extensive cysts, especially in which the bone border of the nasal cavity
wall was destroyed.
Słowa kluczowe: torbiel korzeniowa, regeneracja kości, osocze bogato płytkowe, przetoka ustno-nosowa.
Key words: radicular cyst, GBR, platelet rich fibrine, nasal cavity, oro-nasal fistula, enucleation.

Torbiel korzeniowa (ang. radicular cyst – RC) jest
zębopochodną torbielą zapalną i stanowi 52% torbieli
kostnych szczęk. Jest tym samym najczęstszą torbielą występującą w tym obszarze. Częściej pojawia się

implants
2 2019

u mężczyzn, a szczyt występowania szacuje się na
wiek 20-50 lat. W ponad 60% przypadków lokalizuje
się w szczęce, szczególnie w okolicy siekaczy bocznych. Torbiel korzeniowa może mieć charakter torbieli

[13] =>

torbiele

kieszeniowej (torbiel zatokowa, ang. pocket/bay cyst),
której wnętrze ma połączenie z kanałem korzeniowym
lub torbieli korzeniowej prawdziwej (ang. true radicular cyst), niemającej kontaktu z miazgą zęba.1
RC nie powoduje dolegliwości bólowych,
z upływem czasu pojawia się wygórowanie kości wyrostka zębodołowego/części zębodołowej żuchwy.
Powiększająca się torbiel niszczy blaszkę zbitą kości,
może przemieszczać zęby sąsiednie i wpuklać się w
obręb sąsiednich struktur anatomicznych – do zatoki
szczękowej lub jamy nosowej. Torbiel korzeniową w
odcinku przednim szczęki należy różnicować z zębopochodną torbielą rogowaciejącą, torbielą kanału
przysiecznego, pseudogruczołowym guzem zębopochodnym oraz torbielą przyzębną boczną.2
Metodą leczenia z wyboru torbieli korzeniowych
niewielkich rozmiarów jest leczenie endodontyczne
zęba przyczynowego. W przypadku torbieli o dużych
rozmiarach lub przy braku regresji zmiany po leczeniu kanałowym podejmowane jest leczenie chirurgiczne. 3 Stosowane procedury chirurgiczne obejmują
wyłuszczenie/wyłyżeczkowanie torbieli wraz z re-sekcją wierzchołków korzeni zębów znajdujących się
w świetle zmiany lub ekstrakcją zębów przyczynowych, niekwalifikujących się do zabiegu resekcji.

Opis przypadku
49-letni pacjent został skierowany do Zakładu
Chirurgii Stomatologicznej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego w celu konsultacji i leczenia zmiany
osteolitycznej w przednim odcinku szczęki. W wywiadzie brak dolegliwości, zmiana została wykryta
przypadkowo podczas badania radiologicznego w
czasie leczenia zachowawczego zębów. Pacjent był
ogólnie zdrowy. Na dostarczonym zdjęciu pantomograficznym w okolicy okołowierzchołkowej zębów 21,
22 stwierdzono owalną zmianę osteolityczną o regularnym zarysie, z widoczną otoczką osteosklerotyczną (Ryc.1). Zęby 21, 22 leczone endodontycznie, w
kanałach korzeniowych widoczny niehomogenny materiał endodontyczny. W badaniu klinicznym zęby 21,
22 charakteryzowały się wystarczającą stabilizacją
w kości i dobrym stanem tkanek twardych.
Postawiono wstępne rozpoznanie: torbiel korzeniowa. Zlecono badanie tomografią wolumetryczną
w celu dokładnej oceny rozległości ubytku kostnego. W analizie przekrojów CBCT stwierdzono ubytek
osteolityczny o wymiarach 22,6 x 18,0 x 13,1 mm,
wpuklający się do jamy nosowej, brak widocznej granicy kostnej pomiędzy ubytkiem a jamą nosową (Ryc.
2). Pacjenta skierowano na ponowne leczenie kanałowe zębów 21, 22. W przypadku zębów 11 i 23, znaj-

implants

2 2019

[14] =>

torbiele

dujących się na granicy zmiany i prawidłowo reagujących w badaniu na żywotność (ząb 23) odstąpiono
od leczenia endodontycznego. Zaplanowano zabieg
wyłuszczenia torbieli z resekcją korzeni zębów 21, 22.
Zlecono profilaktykę antybiotykową (Augmentin 1 g 2
tabletki p.o. 1 godz. przed zabiegiem).
Zabieg wykonano w warunkach ambulatoryjnych w obustronnym znieczuleniu przewodowym
w okolicy otworu podoczodołowego oraz do otworu
przysiecznego. Do znieczulenia użyto 2% roztworu
lignokainy z noradrenaliną. Nacięto i odwarstwiono
trapezowy płat śluzówkowo-okostnowy, prowadząc
cięcia pionowe w przedłużeniu mezjalnych brodawek
zębów 13 oraz 25. Wiertłem różyczkowym zniesiono
blaszkę zbitą kości. Przy użyciu łyżeczek kostnych
odpreparowano i wyłuszczono w całości mieszek torbieli (Ryc. 3). Pobrany materiał przesłano do badania
histopatologicznego. Wykonano resekcję wierzchołków korzeni zębów 21, 22. Ujścia kanałów opracowano mechanicznie i wypełniono wstecznie materiałem
ProRoot MTA.
Przy użyciu frezu kostnego wygładzono brzegi
kostne rany. Powstałą jamę kostną skontrolowano
wzrokiem, przepłukano roztworem 10% metronidazolu. W sklepieniu ubytku brak ściany kostnej, widoczna
błona śluzowa jamy nosowej, unosząca się w trakcie
wykonywania próby nosowej (brak perforacji), (Ryc.
4). Ubytek kostny dna jamy nosowej zabezpieczono
podwójną warstwą złożoną z syntetycznej błony kolagenowej Osgide (wymiary 15 x 20 mm) i membrany
z PRF (Ryc.5). Jamę po wyłuszczonej torbieli wypełniono materiałem kościozastępczym Smart Bone
(średnica ziaren 1-2 mm, objętość 2 cc) połączonym
z PRF (Ryc.6). Aby umożliwić regenerację tkanki kostnej odizolowano ubytek kostny od pokrywających
go tkanek miękkich za pomocą syntetycznej błony
kolagenowej CollaGuide (wymiary 15 x 20mm) wraz
z membraną PRF (Ryc. 7). Płat reponowano, brzegi
rany zbliżono szwami węzełkowymi (Ryc.8).
W czasie zabiegu dodatkowo usunięty został korzeń zęba 24, zębodół wyłyżeczkowano, próba zatokowa dała wynik ujemny. Zalecono kontynuację
antybiotykoterapii przez kolejne 7 dni po zabiegu (Augmentin 1 g 1 tabl. co 12 godz.) oraz przyjmowanie leków przeciwbólowych (Aulin 0,1 g 1 tabl. co 12 godz.)
w razie wystąpienia bólu pozabiegowego.
Pacjent zgłosił się na kontrolę dobę po zabiegu.
Wystąpił nieznaczny obrzęk tkanek, brak samoistnych dolegliwości bólowych. Gojenie przebiegało bez
komplikacji. Po 14 dniach zdjęto szwy. Wynik badania histopatologicznego: torbiel posiadająca ścianę
częściowo wysłaną nabłonkiem wielowarstwowym

implants
2 2019

[15] =>

torbiele

płaskim bez cech rogowacenia. W ścianie ziarnina
zapalna z włóknieniem. Rozpoznanie patomorfologiczne: torbiel korzeniowa. Kolejne badanie kontrolne
zaplanowano po upływie 6 miesięcy.

Dyskusja
Torbiele korzeniowe przez długi czas rozwijają się
bezobjawowo i często wykrywane są przypadkowo
na zdjęciu radiologicznym, tak jak w prezentowanym
przypadku. Powiększając się, torbiel rośnie rozprężająco w kierunku zmniejszonego oporu kostnego.
W szczęce przybiera ona kształt kulisty, zaś w żuchwie zazwyczaj owalnie spłaszczony. 4 Torbiele korzeniowe mogą osiągać znaczne rozmiary, jednak
dopiero w przypadku dołączenia zakażenia treści
torbieli pojawiają się objawy ostrego stanu zapalnego z samoistnym bólem, obrzękiem i przetokami
ropnymi na błonie śluzowej. W przypadku rozległych
torbieli niszczących blaszkę korową wyrostka zębodołowego obserwuje się objaw chrzęstu pergaminowego/objaw Dupuytrena (łac. crepitatio, ang. egg
shell cracking) – w badaniu palpacyjnym stwierdza
się trzeszczenie uginającej się, ścieńczałej blaszki
zbitej kości. 5 Zęby objęte zmianą mogą wykazywać
objaw drżenia wierzchołka korzenia wyczuwalny pod
palcem opartym na błonie śluzowej wyrostka zębodołowego podczas opukiwania zęba (objaw Smrekera, fremissement).
Duże torbiele w przednim odcinku szczęki, których przyczyną powstania są zębopochodne stany zapalne związane z przyśrodkowymi siekaczami
rozrastają się zarówno w wymiarze wertykalnym, jak
i horyzontalnym, niszcząc tkankę kostną.6 Prowadzi to w konsekwencji do zniszczenia dolnej ściany jamy nosa. 7 W wyniku wzrostu torbieli powstaje
wygórowanie w dnie jamy nosowej, określane jako
wał Gerbera. 8 Dalszy wzrost może doprowadzić do
przemieszczania ku górze małżowiny nosowej dolnej
(objaw Oppikofera), (Ryc. 9). Duże torbiele przedniego odcinka szczęk, których przyczyną powstania
są siekacze boczne rozrastają się w sklepieniu podniebienia, niszcząc wyrostek podniebienny szczęki.
Jest to spowodowane morfologią wierzchołka korzenia siekacza bocznego – jest on najczęściej odgięty
w kierunku dystalnym lub podniebiennym.9
Znaczne rozmiary torbieli pogarszają rokowanie co do zachowania zęba przyczynowego i zębów sąsiednich. Objęcie ponad 1/3 długości korzenia przez zmianę osteolityczną (i tym samym
nieadekwatny stosunek długości korzenia do długości korony po zabiegu resekcji) relatywnie dyskwalifikuje ząb pod względem planowanej resekcji.
W praktyce dąży się jednak do zachowania uzębie-

implants

2 2019

[16] =>

torbiele

nia własnego, szczególnie w odcinku estetycznym.
Z tego powodu rzeczywiste wskazania do resekcji są
rozszerzane w stosunku do przyjętych zasad.
Torbiele najczęściej rozpoznawane są przypadkowo w czasie wykonywania zdjęć przeglądowych.
W momencie wykrycia torbieli o dużych rozmiarach,
w celu dokładnej diagnostyki i planowania zabiegu,
konieczne jest poszerzenie badania o obrazowanie
trójwymiarowe. Obecnie standardem w przypadku
dużych torbieli jest wykonywanie tomografii wolumetrycznej. Daje ona możliwość oszacowania rozległości torbieli, określenia jej lokalizacji w stosunku
do struktur anatomicznych oraz różnicowania z obrazem radiologicznym innych zmian patologicznych.10,11
Istotna dla planowania zabiegu jest również ocena położenia wierzchołków korzeni zębów leżących
w bezpośrednim sąsiedztwie torbieli. Zdjęcia zębowe
wykorzystywane są podczas leczenia endodontycznego zębów przygotowywanych do zabiegu.
Obecnie najczęściej zalecaną metodą leczenia
chirurgicznego torbieli korzeniowych jest metoda
Partsch II (cystektomia): jednoetapowe wyłuszczenie
z następową weryfikacja histopatologiczną. Wskazania do zabiegu marsupializacji (metoda Partsch I,
cystotomia) są coraz bardziej ograniczane, ponieważ
nie ma możliwości weryfikacji histopatologicznej całej
wyściółki torbieli, a pozostawione fragmenty nabłonka
mogą ulegać transformacji nowotworowej, mogą być
także przyczyną wznowy.12,13
Marsupializacja zalecana była u dzieci (m.in. przy
leczeniu torbieli związkowych o etiologii zapalnej),
w torbielach dużych rozmiarów (wg doświadczeń autorów jest to przeciwwskazanie względne), przy zropiałych torbielach dużych rozmiarów oraz u pacjentów w podeszłym wieku.14 Obecnie w wymienionych
sytuacjach częściej stosuje się metodę dwuetapową
leczenia torbieli (modyfikacja Drozdowskiego metody Partsch I), w której w pierwszym okresie przeprowadza się odbarczenie torbieli, a całkowite wyłyżeczkowanie pozostałości wyściółki wykonuje się po
stwierdzeniu ograniczenia rozmiarów torbieli w wyniku regeneracji kości. Postępowanie dwuetapowe
jest stosowane w krakowskiej i wrocławskiej szkole
chirurgii stomatologicznej i szczękowo-twarzowej. W
warszawskim ośrodku uniwersyteckim od lat z powodzeniem stosuje się jednoetapowe całkowite wyłuszczenie torbieli kostnych, również w przypadku zmian
znacznych rozmiarów. Takie postępowanie podjęto w
opisanym przypadku: wykonano zabieg wyłuszczenia
rozległej torbieli korzeniowej z resekcją wierzchołków
zębów przyczynowych. Umożliwiło to weryfikację histopatologiczną całości usuniętego mieszka torbieli
i skrócenie czasu leczenia.

implants
2 2019

[17] =>

torbiele

Podczas zabiegów wyłuszczania torbieli przedniego odcinka szczęki najczęściej stwierdza się
granicę kostną oddzielającą jamę torbieli od jamy
nosa. W przypadku dużych torbieli, gdy ściana kostna ulega ścieńczeniu lub całkowitemu zniszczeniu,
podczas wyłuszczania zmiany może dojść do przerwania ciągłości tkanek i powstania połączenia ustno-nosowego. Zniszczenie dna jamy nosa nie jest
zawsze równoznaczne z powstaniem perforacji.
Ostrożne odpreparowanie mieszka torbieli pozwala uniknąć przerwania tkanek miękkich pokrywających dno jamy nosa. Zarówno brak granicy kostnej,
jak i przerwanie ciągłości błony śluzowej jamy nosa
wymagają dodatkowego zaopatrzenia, wprowadzenia syntetycznej błony kolagenowej, co wykonano
w prezentowanym przypadku. Zapobiega to wrastaniu tkanek miękkich w głąb ubytku i stwarza warunki do odbudowy tkanki kostnej. Zniszczenie przez
rozwijającą się torbiel granicy kostnej jamy nosa
i następowy zrost mieszka torbieli z błoną śluzową
wymusza na operatorze szczególnie ostrożne postępowanie podczas preparacji tkanek.
Do zabiegu zawsze przygotowany powinien być
zestaw resorbowalnych błon zaporowych, pozwalających na ewentualne zaopatrzenie powstałej perforacji. Brak ciągłości tkanek miękkich i dodatni wynik
próby nosowej oznacza połączenie ustno-nosowe
(Ryc. 10). Zaopatrzenie powstałego ubytku można
wykonać przez zszycie powstałej perforacji cienkimi
nićmi resorbowalnymi (6-0/7-0) z dodatkowym pokryciem błoną kolagenową (Ryc. 11). W przypadku,
gdy nie jest możliwe szczelne zaopatrzenie szwami
powstałego połączenia, należy zastosować syntetyczną błoną kolagenową o długim okresie resorpcji,
stabilizowaną szwami resorbowalnymi. W celu stabilizacji skrzepu i optymalizacji przebiegu procesu
gojenia powstały ubytek kości można wypełnić materiałem kościozastępczym wzbogaconym o czynniki wzrostu. 15 Preparat PRF, pozyskiwany z krwi
obwodowej pacjenta stanowi źródło cennych czynników wzrostu i stymuluje gojenie tkanek miękkich
oraz odbudowę kości. W piśmiennictwie wielokrotnie
podkreślano poprawę wydolności gojenia ubytków
kostnych po zabiegach resekcji wierzchołka korzenia z zastosowaniem PRF. 16 Fibryna bogatopłytkowa jest również stosowana wraz z syntetycznymi
membranami do zamykania przetok ustno-zatokowych powstałych po zabiegach ekstrakcji zębów. 17
W dużych ubytkach, w celu wspomagania odbudowy kostnej stosuje się jednocześnie ksenogenne materiały kościozastępcze w postaci granulatu, z dodatkiem wiórów kości własnej pacjenta lub
wzbogacone PRF. 18-20 Ma to szczególne znaczenie
w przypadkach planowania dalszego leczenia implantoprotetycznego. 21,22

Powstanie połączenia pomiędzy jamą ustną
a jamą nosa wymaga dokładnej kontroli przebiegu
procesu gojenia. Postępowanie po zabiegu nie odbiega od zaleceń dla połączenia ustno-zatokowego.
Po zabiegu wdrażana jest profilaktyka antybiotykowa,
standardowo zlecane są antybiotyki o szerokim spektrum działania (penicyliny). Konieczna jest kontrola
stanu pacjenta 24 godz., 7 lub 14 dni po zabiegu.
Ocenie poddaje się rozległość odczynu tkanek powstały po zabiegu, występowanie objawów typowych
dla połączenia ustno-zatokowego i przebieg procesu
gojenia w chwili zdjęcia szwów.
Brak zaopatrzenia perforacji jamy nosa lub niepowodzenie zaopatrzenia niesie za sobą ryzyko powstania przetoki ustno-nosowej uniemożliwiającej
prawidłowe gojenie ubytku kostnego. Oprócz objawu
przechodzenia powietrza lub płynów z jamy ustnej
do jamy nosowej niepokój mogą budzić: nieprawidłowe gojenie błony śluzowej wyrostka zębodołowego szczęki z tworzeniem przetok, niedrożność nosa,
utrzymujący się wysięk surowiczy/krwisty/ropny
z nosa. Przetrwała przetoka ustno-nosowa prowadzi do powstania przewlekłego stanu zapalnego
w obrębie jamy nosowej lub ograniczonego zapalenia kości.23 Kontakt ubytku kostnego ze środowiskiem zakażonym uniemożliwia prawidłowy proces
odbudowy tkanki kostnej. Jama po wyłuszczeniu torbieli wypełnia się zmienioną zapalnie tkanką łączną,
a to z kolei wiąże się z powstaniem trwałego ubytku
kostnego wykluczającego w przyszłości możliwość
dalszego leczenia implantologicznego i wykonania
stałego uzupełnienia protetycznego (Ryc. 12).
W przypadku utrzymujących się powyżej
14 dni objawów połączenia ustno-nosowego można mówić o powstaniu przetoki ustno-nosowej.
Jest to wskazaniem do reoperacji i zaopatrzenia
chirurgicznego powstałego połączenia. Ponowny zabieg najwcześniej można wykonać po 6 tygodniach. W tym czasie tkanki miękkie ulegają wygojeniu i możliwe jest ponowne wytworzenie płata
śluzówkowo-okostnowego. W przypadku ubytków
kostnych, którym towarzyszy przetoka ustno-nosowa, na CBCT widoczna jest loża pooperacyjna
z widocznym brakiem ciągłości granicy kostnej jamy
nosa, brak jest widocznych cech odbudowy kości
(Ryc. 13). W dnie jamy nosowej stwierdza się zapalne
przerosty błony śluzowej, może wystąpić pogrubienie małżowiny nosowej dolnej (Ryc. 14). Reoperacja
wymaga ponownego odpreparowania płata śluzówkowo-okostnowego i usunięcia zmienionej zapalnie
tkanki miękkiej wypełniającej ubytek. Perforację, tak
jak w postępowaniu pierwotnym, należy zaopatrzyć
resorbowalną błoną kolagenową o długim okresie resorpcji.

implants

2 2019

[18] =>

torbiele

W opisywanym przypadku, w procesie leczenia
rozległej torbieli korzeniowej zastosowano syntetyczne błony kolagenowe o długim czasie resorpcji
wraz z ksenogennym materiałem kościozastępczym
połączonym z preparatem PRF. Z obserwacji naszego zespołu wynika, że taki protokół postępowania daje możliwość zadowalającej odbudowy kości
wyrostka zębodołowego po zabiegach wyłuszczenia rozległych torbieli przedniego odcinka szczęki,
w których doszło do zniszczenia granicy kostnej dolnej ściany jamy nosowej.
Piśmiennictwo:
1. Simon JHS. Incidence of periapical cysts in relation to the root
canal. J Endod 1980;6:845-8.
2. Aparna M, Chakravarthy A, Acharya SR, Radhakrishnan R. A clinical report demonstrating the significance of distinguishing a
nasopalatine duct cyst from a radicular cyst. BMJ Case Rep.
2014; Published 2014 Mar 18.
3. Huh JK, Yang DK, Jeon KJ, Shin SJ. Progression of periapical cystic lesion after incomplete endodontic treatment. Restor
Dent Endod. 2016;41(2):137-42.
4. Milner P, Grzesiak-Janas G. A case of a 60-year-old patient with
large residual cyst in mandible. Przypadek dużej torbieli resztkowej żuchwy u 60-letniego pacjenta. Medycyna Ogólna i Nauki
o Zdrowiu, 2014; 20:1.
5. Pekiner FZ, Borahan O, Ugurlu F, et al. Clinical and radiological
features of a large radicular cyst involving the entire maxillary
sinus. MUSBED. 2012;2(1):31-6].
6. Bharatha A, Pharoah M, Lee L, Tay KY, Keller A, Yu E. Pictorial
Essay: Cysts and Cyst-like Lesions of the Jaws. Can Assoc Radiol J. 2010; 61:133-4.
7. Sandler HJ. Clinical update-the teeth and the maxillary sinus:
the mutual impact of clinical procedures, disease conditions and
their treatment implications. Part 2. Odontogenic sinus disease
and elective clinical procedures involving the maxillary antrum:
diagnosis and management. Aust Endod J. 1999;25(1):32-6.
8. Smółka B. Ocena wyników leczenia torbieli kości szczęk i żuchwy metodą dwuetapową (niepublikowana rozprawa doktorska), Kraków: Uniwersytet Jagielloński; 2005.
9. Scheid RC. Anatomia stomatologiczna Woelfela i jej związek ze
stomatologią. Lublin: Wydawnictwo Czelej; 2010.
10. S hekhar V, Shashikala K. Cone beam computed tomography
evaluation of the diagnosis, treatment planning, and long-term
followup of large periapical lesions treated by endodontic surgery: two case reports. Case Rep Dent. 2013; Published 2013
May 22.
11. Mahesh BS, P Shastry S, S Murthy P, Jyotsna TR. Role of Cone
Beam Computed Tomography in Evaluation of Radicular Cyst mimicking Dentigerous Cyst in a 7-year-old Child: A Case Report
and Literature Review. Int J Clin Pediatr Dent. 2017;10(2):2136.
12. Bodner L, Manor E, Shear M, van der Waal I. Primary intraosseous squamous cell carcinoma arising in an odontogenic cyst: a
clinicopathologic analysis of 116 reported cases. J Oral Pathol
Med. 2011; 40(10):733-8.

implants
2 2019

13. Sakkas N, Schoen R, Schulze D, Otten JE, Schmelzeisen R. Obturator after marsupialization of a recurrence of a radicular cyst
of the mandible. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol
Endod. 2007; 103(1):16-8.
14. P awlak W, Kubasiewicz-Ross P, Pałka Ł, Zarzycki R. Torbiele
kości szczęk leczone w Klinice Chirurgii Szczękowo-Twarzowej
Akademii Medycznej we Wrocławiu w latach 2004-2007. Dent.
Med. Probl. 2009; 46, 1, 49-53.
15. Dym H, Wolf JC. Oroantral communication. Oral Maxillofac Surg
Clin North Am. 2012;24(2):239-47.
16. Dominiak M, Łysiak-Drwal K, Gedrange T, Ziętek M, Gerber H.
Efficacy of healing process of bone defects after apicectomy:
results after 6 and 12 months. J Physiol Pharmacol. 2009;
60(8):51-5.
17.
A l-Juboori MJ, Al-Attas MA, Magno Filho LC. Treatment of
chronic oroantral fistula with platelet-rich fibrin clot and collagen membrane: a case report. Clin Cosmet Investig Dent.
2018;10:245-249.
18. Ettl T, Gosau M, Sader R, Reichert TE. Jaw cysts – filling or
no filling after enucleation? A review. J Craniomaxillofac Surg.
2012;40(6):485-93.
19. Perumal CJ. An unusually large destructive nasopalatine duct
cyst: a case report. J Maxillofac Oral Surg. 2011;12(1):100-4.
20. Taschieri S, Del Fabbro M, Testori T, Weinstein R. Efficacy of
xenogeneic bone grafting with guided tissue regeneration in the
management of bone defects after surgical endodontics. J Oral
Maxillofac Surg. 2007; 65(6):1121-7.
21. Parvini P, Obreja K, Sader R, Becker J, Schwarz F, Salti L. Surgical options in oroantral fistula management: a narrative review.
Int J Implant Dent. 2018;4(1):40.
22. AboulHosn M, Noujeim Z, Nader N, Berberi A. Decompression
and Enucleation of a Mandibular Radicular Cyst, Followed by
Bone Regeneration and Implant-Supported Dental Restoration.
Case Rep Dent. 2019; Published 2019 Jan 9.
23. Yang S, Jee YJ, Ryu DM. Reconstruction of large oroantral defects using a pedicled buccal fat pad. Maxillofac Plast Reconstr
Surg. 2018;40(1):7.

autorzy:
Lek. dent. Klaudia Masłowska – lekarz rezydent w Zakładzie Chirurgii Stomatologicznej WUM
Dr n. med. Wojciech Popowski – starszy wykładowca w Zakładzie
Chirurgii Stomatologicznej WUM
Prof. dr hab. n. med. Andrzej Wojtowicz – Kierownik Zakładu Chirurgii Stomatologicznej WUM
Kontakt:
Klaudia Masłowska
Zakład Chirurgii Stomatologicznej WUM
Uniwersyteckie Centrum Stomatologii
Żwirki i Wigury 81A, 02-091 Warszawa
Tel.: (22) 502 12 42
E-mail: maslowska13@vp.pl

[19] =>

[20] =>

edukacja

Potencjał implementacji technologii
addytywnych w edukacji studentów
kierunku lekarsko-dentystycznego
The potential of the implementation of additive
technologies in the dentistry students’ education
Marta Czajkowska, Jacek Borowicz, Łukasz Zadrożny
Streszczenie: Celem niniejszej pracy jest określenie potencjału i zdiagnozowanie głównych przeszkód w zakresie wprowadzeniu technologii
addytywnych do procesu kształcenia przyszłych lekarzy dentystów. Zastosowano 2 rodzaje badań: badanie kwestionariuszowe,
przeprowadzone wśród studentów oraz wywiady IDI z wykładowcami akademickimi. 94,1% studentów zadeklarowało potrzebę zwiększenia
udziału tego obszaru tematycznego w procesie dydaktycznym. Jako największe przeszkody, w badaniu IDI, wskazywano koszty dla uczelni
oraz niewystarczające zasoby kadrowe. Przybliżenie studentom zagadnień związanych z drukiem 3D może przyczynić się w przyszłości do
bardziej świadomych wyborów optymalnych ścieżek terapeutycznych, dokładniejszej diagnostyki i bardziej powtarzalnego leczenia.
Summary: Aim of this study was identifying potential of introducing additive technology into dental education. For this purpose both
qualitative and quantitative study were conducted. 94,1% of asked students confirm that there is necessity of introducing appliances of
3D printing technology in dentistry into lectures. Main obstacles, which were define based on IDI conducted with academic lecturer, were
high costs of devices and insufficient human resources. Inclusion of additive manufacturing technologies’ appliances in dental education
at universities might provide to more aware choices of therapeutic paths, more thoughtful diagnostic and more repeatable treatment in the
future.
Słowa kluczowe: wytwarzanie addytywne, cyfrowa stomatologia, edukacja w stomatologii, IDI.
Key words: additive manufacturing, digital dentistry, dental education, IDI.
Cyfrowe technologie wytwarzania addytywnego odgrywają znaczącą rolę w wielu gałęziach przemysłu, a
także w medycynie. Technologie te pozwalają wytwarzać
obiekty przy bardzo niewielkiej stracie materiału. Pod tym
pojęciem kryją się różne ich odmiany, jednak wszystkie
opierają się na tym samym schemacie: na podstawie
cyfrowego trójwymiarowego projektu, warstwa po warstwie, tworzony jest fizyczny odpowiednik.1,2 Podstawą
cyfrowych projektów w medycynie są najczęściej dane
z obrazowania – pliki DICOM z tomografii komputerowej,
a w stomatologii także skany tkanek jamy ustnej. Najpowszechniej stosowane w stomatologii technologie opierają
się o światłoutwardzalne żywice akrylowe oraz proszki
metali. Rozwój technologii prowadzi do obniżenia kosztów i poprawy jakości wytwarzanych elementów.
Szczególną specjalizacją, w której wykorzystywane są elementy wytworzone za pomocą druku 3D jest
chirurgia. Jednym z jego pierwszych zastosowań były
modele służące do planowania skomplikowanych zabiegów rekonstrukcyjnych. Operator może, dzięki takim
obiektom, przygotować się do zabiegu, wykonując precyzyjne pomiary, uwzględniające nie tylko budowę ana-

implants
2 2019

tomiczną tkanek twardych, ale również położenie naczyń
i nerwów.3,4 Technologie cyfrowego planowania leczenia
i transferu tego planu do ust pacjenta pozwalają zracjonalizować koszty i czas zabiegów.5 Ich zastosowanie wpływa pozytywnie zarówno na precyzję zabiegów implantologicznych, jak i chirurgii szczękowo-twarzowej.7
Modele takie są także użyteczne do ćwiczeń dla
początkujących chirurgów. W chirurgii stomatologicznej drukuje się stosunkowo duże elementy, w związku
z tym zużycie materiału jest większe niż na przykład
w elementach wykorzystywanych w protetyce. Jednocześnie tak duże wydruki stosowane w celach
diagnostycznych lub ćwiczeniowych nie wymagają precyzyjnych technologii żywicznych. Możliwość
stosowania technologii opartych o termopolimery
znacząco obniża koszt wprowadzenia technologii addytywnych w proces kształcenia. 8,9 Ryciny 1-3. przedstawiają modele wykonane w różnych technologiach
przyrostowych.
Przewiduje się, że w niedalekiej przyszłości indywidualnie wytwarzane w technologiach przyrostowych elementy

[21] =>

edukacja

Ryc. 1

Ryc 1: Model wykonany w technologii SLA wykorzystany do projektu badawczego z zakresu powtarzalności zabiegów implantologicznych
prowadzonym w SKN przy ZPiPS WLD, WUM (zdjęcia własne).
staną się tzw. złotym standardem w edukacji i protokołach
leczenia na świecie. Rosnąca popularność tych technologii
sprawia, że kwestia ich obecności na uniwersytetach i zaznajomienia młodych lekarzy z ich specyfiką może okazać
się w najbliższych latach kluczowa.10
Celem niniejszej pracy jest określenie potencjału
i zdiagnozowanie głównych przeszkód w zakresie wprowadzeniu technologii addytywnych do procesu kształcenia przyszłych lekarzy dentystów.

Materiał i metody
Metoda zastosowana w pracy zakładała zestawienie
wyników badania jakościowego, tzn. wywiadów indywidualnych przeprowadzonych z ekspertami – wykładowcami
Wydziału Lekarsko-Dentystycznego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego (WLD WUM) z wynikami przekrojowego badania kwestionariuszowego przeprowadzonego
wśród studentów V roku kierunku lekarsko-dentystycznego.

Badanie jakościowe
W badaniu jakościowym zastosowano metodę indywidualnych wywiadów pogłębionych. Wg Nicińskiej, metodę ta stosuję się, gdy spełnione są 3 główne warunki:
1.
Możemy założyć, że badani mają ukształtowane
poglądy na dany problem.
2. Gdy zależy nam na zebraniu danych dotyczących
indywidualnych doświadczeń, preferencji, poznaniu
procesu decyzyjnego.

3. Gdy respondentów, ze względu na brak wystarczającej liczby nieznających się osób, nie można zaprosić na wywiad grupowy.11
Wywiady przeprowadzano na podstawie autorskiego
scenariusza. W czasie rozmowy poruszano obszary zarówno pracy dydaktycznej i naukowej, jak i doświadczeń
klinicznych. Respondenci byli proszeni o wyrażanie opinii na temat obecnej działalności uczelni oraz możliwości przyszłego rozwoju. Badane obszary zostały opisane
w tabeli (Ryc. 4). Tabela przedstawiona na rycinie 5 zawiera szczegółowe informacje o doświadczeniu klinicznym i dydaktycznym respondentów.

Badanie ilościowe
Badanie kwestionariuszowe zostało przeprowadzone wśród studentów V roku kierunku lekarsko-dentystycznego. Ankietę złożoną z 17 pytań skierowano
za pośrednictwem grupy na portalu społecznościowym do wszystkich studentów tego rocznika – 100%
populacji badanej należy do grupy. Responsywność
wynosiła 36,17%, w badaniu wzięły udział 34 osoby,
70% stanowiły kobiety.
Badanie obejmowało następujące obszary:
-
świadomość zastosowań technologii addytywnych w poszczególnych dziedzinach stomatologii;
- zakres informacji przekazywanych na różnych etapach edukacji – przedklinicznej i klinicznej;
- obecność technologii addytywnych na konferencjach studenckich i w działalności kół naukowych
na WLD WUM;

implants

2 2019

[22] =>

edukacja

Ryc. 2

Ryc 2: Model wykonany w technologii SLS wykorzystany w projekcie badawczym z zakresu powtarzalności zabiegów implantologicznych
prowadzonym w SKN przy ZPiPS WLD, WUM (zdjęcie własne).
- stosunek do poszerzania oferty edukacyjnej WLD
WUM o wiadomości z obszaru stomatologii cyfrowej
i technologii addytywnych.
Badanie kwestionariuszowe zostało przeprowadzane
w wykorzystaniem techniki Computer-Assisted Web Interview za pomocą Google Forms (Google LLC, USA).
Analizę statystyczną i graficzne przedstawienie wyników

badania wykonano w programie Microsoft Excel (Microsoft, USA).

Wyniki
Wyniki obu badań zestawiono w następującym porządku: doświadczenia kadry dydaktycznej z drukiem 3D
a świadomość studentów na temat zastosowań technologii, wykorzystanie druku 3D w dydaktyce, druk 3D w
działalności naukowej WLD WUM, potencjał wprowadzenia technologii wg kadry dydaktycznej i studentów.

Doświadczenia i świadomość
rozpowszechnienia technologii
Respondenci charakteryzowali się podobną znajomością i zróżnicowanym spectrum doświadczeń związanych
ze stosowaniem technologii cyfrowych w tym technologii
addytywnych. Respondent A wskazał zarówno wyraźnie negatywne doświadczenia z próbami wprowadzenia
technologii cyfrowych do praktyki klinicznej, mimo ograniczonego dostępu (wprowadzenie technologii na okres
testowy) możliwości technologiczne urządzenia nie były
zadowalające. Respondent B wskazał na własne doświadczenie („używam druku 3D do przygotowywania
szablonów implantologicznych”).

Ryc. 3

Ryc 3: Model bezzębnej żuchwy wykorzystany w projekcie
badawczym SKN przy ZPiPS WLD, WUM (zdjęcie własne).

implants
2 2019

Jako główne zastosowania druku 3D respondenci
wskazywali szablony chirurgiczne, płytki śródoperacyjne,
modele kości do planowania leczenia ortognatycznego,
a także elementy ułatwiające wizualizację planu leczenia
ortodontycznego lub protetycznego – respondent B: „Na

[23] =>

edukacja

pewno chirurgia szczękowo-twarzowa i różnego typu szablony do rekonstrukcji po urazach czy zabiegach szczękowych oraz chirurgia implantologiczna, czyli szablony
do pozycjonowania implantów, ewentualnie modele 3D
do prac protetycznych”. Mimo osobistych negatywnych
doświadczeń, respondent A wskazał na funkcję motywowania pacjenta, jaką we współczesnej stomatologii pełni
wizualizacja oraz jako specjalista ortodoncji, na formalne
korzyści dla praktyki związane z dokumentacją cyfrową.
Rycina 6 przedstawia odpowiedzi na pytania
o znajomość poszczególnych zastosowań technologii druku 3D wśród studentów V roku. Większość studentów zna technologie, które jako najpowszechniej
wykorzystanie zostały wskazane w badaniu jakościowym. Znacznie mniejszy odsetek ankietowanych wykazuje znajomość laboratoryjnych zastosowań druku
3D, takich jak elementy zastępujące ręcznie wykonane
modele odlewnicze do wytwarzanie elementów prac
protetycznych metodą traconego wosku. Niemal wszyscy ankietowani byli zaznajomieni z zastosowaniami druku przestrzennego w chirurgii stomatologicznej
i szczękowo-twarzowej.

Wykorzystanie technologii addytywnych
w dydaktyce
Aktualny program zajęć na kierunku lekarsko-dentystycznym nie wyszczególnia obszaru technologii cyfrowych, co przyznają respondenci: „Niestety, zastosowania 3D, wizualizacji i wydruków praktycznie nie ma
na uczelni”, „Trudno mi się wypowiedzieć, nie wiem
czy mają jakieś seminarium bądź wykład opowiadający
o technologii 3D”, „W ramach programu studiów,
wydaje mi się, nie jest to przewidziane. Druk 3D nie
znajduje się w programie studiów i jego wykorzystanie również nie, ewentualnie jest to wspominane przez
asystentów w procesie dydaktycznym”.
35,3% ankietowanych studentów wskazało, że nigdy
nie spotkało się z pojęciem druku 3D w toku zajęć dydaktycznych na omawianej uczelni. Studenci, którzy słyszeli
o tej technologii wskazywali jako źródło wiedzy zajęcia
z protetyki, chirurgii szczękowo-twarzowej oraz zajęcia
przedkliniczne. Większość (63,6%) ankietowanych odpowiedziało, że zagadnienia nie były wyjaśnione w sposób
wyczerpujący.

Wykorzystanie technologii addytywnych
w działalności naukowej
Respondenci byli zgodni co do tego, że obszar działalności naukowej obejmujący konferencje studenckie
i prace kół naukowych to dobre miejsce na spotkania studentów z nowymi technologiami: „Osoby, które uczestniczą w pracach kół naukowych to osoby zainteresowane

dodatkowo, mogą w ten sposób robić badania na ten temat i to jest to miejsce”. Respondent B podzielił się osobistym doświadczeniem z zakresu wsparcia studentów
w pracy naukowej: „W mojej działalności naukowej także
korzystam z druku 3D w ramach pracy studenckiego koła
naukowego (…) Myślę, że generalnie udział studentów
w takich wydarzeniach jak konferencje naukowe poszerza
ich wiedzę. Tylko jest pytanie, czy student na danym etapie
szkolenia jest w stanie wszystko przyswoić i zrozumieć,
i wykorzystać to, co zrozumie, bo niektóre rzeczy mogą
być dla niego skomplikowane. Studenci uczą się pewnych wycinków, które dopiero na pewnym etapie edukacji
złożą się w jakąś całość. Udział w takich konferencjach
będzie na pewno bardzo pozytywny. Pozostaje jeszcze
pytanie, czy studenci mają na to czas i możliwości”.
Większość (58,8%) ankietowanych studentów
spotkała się z zagadnieniami druku 3D w ramach dodatkowych aktywności na WUM, takich jak spotkania kół naukowych lub spotkania organizowane przez
inne organizacje na Uniwersytecie. Jako organizatorów wydarzeń na uczelni przybliżających wiedzę
z zakresu wykorzystania technologii addytywnych wskazano: studenckie koła naukowe (protetyki, chirurgii stomatologicznej, chirurgii szczękowo-twarzowej oraz radiologii stomatologicznej), a także Polskie Towarzystwo
Studentów Stomatologii. Jak wskazuje rycina 7 większość z tych spotkań miała charakter bierny: wykłady
(73%) przeważały nad formą warsztatową (18%).

Potencjał wprowadzenia technologii
Opinie na temat wprowadzenia informacji z zakresu technologii addytywnych do programu kształcenia na
kierunku lekarsko-dentystycznym są podzielone. Z jednej
strony, eksperci bardzo pozytywnie odnosili się do rozszerzenia programu nauczania: respondent B: „Myślę, że tak
i to na pewno się stanie dlatego, że jest to coraz bardziej
potrzebna technologia i za chwilę będzie ona ogólnie dostępna, więc będzie to musiało zostać wprowadzone do
programu”, respondent C: „Uważam, że tak, bo patrząc na
studentów, na młodzież, widać że wszystkie nowe technologie są im właściwie znane od urodzenia i potrafią też
wybrać te, które są przydatne i najlepsze (…), więc trzeba
wprowadzać. Chirurgia odtwórcza, chirurgia plastyczna, to
są dziedziny, które bez druku 3D nie istnieją już właściwie”.
Z drugiej zaś strony podkreślono, że nie jest to łatwe.
Jako najważniejsze ograniczenie uczelni w tym zakresie
wskazywano koszty związane z zakupem sprzętu, oprogramowywania i materiałów: „Myślę, że to mogą być
po prostu koszty związane z zakupem urządzeń do samego druku i oprogramowania i takich urządzeń, które
pozwalają na zdobycie źródłowych danych. Druk 3D
to nie jest tylko drukarka, którą będziemy coś drukować, ale musimy mieć jeszcze różnego rodzaju skanery

implants

2 2019

23

[24] =>

edukacja

Ryc 4: Obszary badane przy użyciu indywidualnych wywiadów.

Ryc 5: Charakterystyka uczestników badania IDI.
diagnostyczne, które nam pozwolą coś zeskanować,
następnie różnego rodzaju oprogramowanie, które nam
z tym zeskanowanym obiektem pozwoli coś zrobić
i potem dopiero jest drukarka, która będzie to drukować”.
Wskazywano też na problem niewystarczającej ilości kadry oraz obciążenie kadry dydaktycznej pracą kliniczną – w
katedrach i zakładach, które nie tylko prowadzą kształcenie
studentów i działalność naukową, lecz również prowadzą
działalność leczniczą. Respondent A zwrócił uwagę na problem postawy samych studentów: „Studenci nie są do końca zainteresowani tymi nowinkami, bo oni się interesują tym,
co jest pod test i pytają, czy takie pytania będą na egzaminach i na kolokwiach, jeżeli nie, to nie do końca chcą brnąć
w ten temat, bo mi się wydaje coś ciekawe. Mówią, że nie
musimy o tym mówić, bo tego nie będzie na teście” czy ich
nie wystarczającej wiedzy: „Studenci bardzo wybiórcza traktują pewne informacje i nie chcą się uczyć podstaw, więc
moim zdaniem, wprowadzanie skanera jest trochę abstrakcyjne. Szczerze powiedziawszy, może to być nawet niebezpieczeństwem, bo uznają, że to urządzenie samo leczy. Nie
wiem, czy to jest możliwe przy takim podejściu”.
Respondent B również widzi problem niewystarczająco krytycznego podejścia studentów do technologii
cyfrowych, jednak widzi po stronie uczelni obowiązek
wprowadzenia studentów w te zagadnienia tak, aby
w przyszłości, jako lekarze, mogli podejmować bardziej
świadome decyzje terapeutyczne.
Mimo sytuacji opisanych przez ekspertów związanych ze złym nastawieniem studentów, 94,1% wskaza-

implants
2 2019

ło, że warto poszerzyć ofertę edukacyjną WUM o zagadnienia druku 3D. Jako najbardziej odpowiedni sposób
wskazywali wprowadzenie zagadnień programu studiów
w ramach już realizowanych przedmiotów (56,3%, Ryc.
8). Opinię tę podzielają wykładowcy akademiccy, respondent B: „Myślę że powinno to zostać wprowadzone do programu poszczególnych przedmiotów dlatego,
że zastosowanie tego druku będzie dotyczyło konkretnych
zabiegów, procedur, przygotowania diagnostycznego do
tych zabiegów. Dlatego mogłoby to być nauczane przy
okazji przedmiotów dotyczących tych właśnie procedur”.
Respondent C podkreślił, że aby absolwenci kierunku lekarsko-dentystycznego wynieśli z zajęć pełny obraz stomatologii cyfrowej, należy wprowadzić te zagadnienia na różnych
etapach kształcenia – w pierwszych latach w przedmiotach
przedklinicznych, a następnie w kolejnych w ramach przedmiotów związanych z konkretnymi specjalnościami stomatologii takimi, jak: „(…)ortodoncja, protetyka, chirurgia, to
takie chyba 3 główne dziedziny, w których można by to było
wykorzystać. I dać studentom konkretne przykłady, pokazać jak i gdzie to jest wykorzystywane”.

Dyskusja
Technologie addytywne i technologie cyfrowego planowania, projektowania i wytwarzania w stomatologii zrewolucjonizowały tę część medycyny. Autorzy wyrażają przekonanie, że wyniki przeprowadzonych badań jakościowego i
ilościowego kompleksowo i z różnych perspektyw opisują
aktualny poziom stosowania technologii addytywnych w nauczaniu na kierunku lekarsko-dentystycznym oraz pozwalają zdiagnozować potencjał wdrożenia tych technologii w
dydaktykę. Jednocześnie, chcieliby zwrócić uwagę na ograniczenia związane z zawężeniem populacji – wnioskowanie
powinno zostać ograniczone jedynie do Wydziału Lekarsko-Dentystycznego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Wydział ten jest uznawany za najlepszy w skali kraju, dlatego został potraktowany jako referencyjny. Wskazane jest
powtarzanie badania w kolejnych latach oraz rozszerzenie
go na inne uniwersytety w celu śledzenia zmian, wyznaczenia
trendów oraz diagnozy zróżnicowania poziomów nauczania
w Polsce. Powyższe wyniki mogą okazać się pomocne w
dalszych analizach i mogą być traktowane jako badanie
wstępne.
Jak przyznali eksperci, obecnie trudno sobie wyobrazić niektóre dziedziny stomatologii bez
technologii cyfrowych. Ukazują się kolejne monografie potwierdzające wzrost efektywności i powtarzalności leczenia dzięki stosowaniu protokołów stomatologii cyfrowej.5,6,8,12-17 Jednak, jak wynika zarówno
z badania kwestionariuszowego, jak i deklaracji ekspertów – wykładowców WLD WUM, technologie te nie są
szeroko omawiane ani na zajęciach przedklinicznych,
ani w późniejszych latach kształcenia w poszczególnych
klinikach.

[25] =>

edukacja

Ryc 6: Znajomość poszczególnych zakresów zastosowań druku przestrzennego w różnych dziedzinach stomatologii.
Nie jest to jedynie polski problem. Amerykańska Komisja Akredytacji Dentystycznej (CODA) wydała w 2013
r. zalecenia stworzenia warunków ułatwiających zaznajamianie studentów stomatologii z technologiami cyfrowymi.
W dokumencie tym problem ujęto m.in. w standardach
przygotowywania studentów do pracy z pacjentem. Po
podkreśleniu wagi stosowania zasad Evidence Based
Medicine wskazano, że rolą uczelni kształcących przyszłych lekarzy dentystów jest ewaluacja nowych technologii i produktów, aby łączyć najwyższej jakości dowody
naukowe z wartościami istotnymi dla pacjentów.18
Brownstein et al. w badaniu diagnozującym implementację nowoczesnych technologii na amerykańskich uczelniach kształcących lekarzy dentystów wykazał, że jedynie
w 1/5 szkół wyższych obecne są technologie CAD/CAM
w kształceniu klinicznym. We wnioskach podkreślono rolę
nauczycieli akademickich, którzy muszą stale uzupełniać
swoją wiedzę o nowe technologie, często adoptowane
do medycyny z różnych dziedzin tak, aby przekazywać
studentom najnowsze i najbardziej aktualne wytyczne.
Zwrócono także uwagę na tempo rozwoju technologii
i istotność zaszczepienia w studentach świadomości
konieczności ciągłego samokształcenia, uczestniczenia
w kursach i śledzenia doniesień naukowych.19
Wszyscy uczestnicy indywidualnych wywiadów pogłębionych deklarowali, że oni lub ich współpracownicy
z uczelni stosują w swoich prywatnych praktykach technologie cyfrowe w tym elementy wytworzone w technologiach przyrostowych. Kwestią do dalszej analizy i badań
pozostaje, w jaki sposób stworzyć dla tych specjalistów
płaszczyznę dzielenia się doświadczeniami z praktyki klinicznej z przyszłymi lekarzami.

Wg deklaracji studentów V roku chcieliby oni, aby informacje na temat zastosowań druku 3D w stomatologii
były szerzej omawiane na zajęciach. Mimo to, w badaniu jakościowym, eksperci opisywali sytuacje, w których
spotykali się z obojętnością studentów, brakiem zainteresowania dla informacji ponadprogramowych, niską znajomością podstawowych zagadnień z programu studiów.
Mc Glyn i wsp. w swojej pracy opisali specyfikę pokolenia urodzonego w latach 1982-2002, czyli obecnych i przyszłych studentów. Jak podkreślili,
w odróżnieniu od poprzednich roczników, zdecydowanie
większym problem jest natłok aktywności na różnych polach
w grafiku młodych osób. Studenci traktują studia bardziej
jako kolejne zadanie do wykonania niż jako proces rozwoju i nauki. Jak wskazują autorzy, kluczem do skutecznego
uczenia tzw. millenialsów jest zaangażowanie. Prace w grupach, samokształcenie, stosowanie wizualizacji takich jak
filmy są opisywane jako potencjalne metody zwiększenia
zaangażowania i skupienia uwagi osób z tego pokolenia.20
Rickes i Percis podkreślają istotny wpływ środowiska pracy
na zaangażowanie studentów z „pokolenia digital nomads”.
Organizacja pracy studentów w niewielkich grupach jest kluczowa dla przekazania im wiedzy, szczególnie jeśli próbuje
się dotrzeć do osób, które działają na tak wielu polach jednocześnie.21

Wnioski
Wyniki badania wskazują, że zarówno studenci, jak
i wykładowcy widzą potrzebę rozszerzenia programu
studiów o wiadomości dotyczące cyfrowych technologii
przyrostowych. Pomimo ograniczeń powyższego badania zostały sformułowane następujące wnioski:

implants

2 2019

[26] =>

edukacja

Ryc 7: Forma dodatkowych aktywności na WUM, podczas których
przekazywana jest wiedza z obszaru wykorzystania technologii
addytywnych.

Ryc 8: Najlepszy sposób wprowadzenia zagadnień związanych
z wykorzystaniem technologii addytywnych do oferty edukacyjnej
WLD WUM wg ankietowanych studentów.
1. Ze względu na rosnącą powszechność zastosowania technologii addytywnych, konieczne jest wprowadzenie tego zakresu tematycznego do obszarów
poruszanych na zajęciach dydaktycznych.
2.
Wprowadzenie tych zagadnień może przyczynić
się w przyszłości do bardziej świadomych wyborów
optymalnych ścieżek terapeutycznych, dokładniejszej diagnostyki i bardziej powtarzalnego leczenia.
Piśmiennictwo:
1. Krebs FC. Fabrication and processing of polymer solar cells: a review
of printing and coating techniques Solar Energy Mater. Solar Cells, 93
(2009), pp. 394-412.
2. Rengier F, Mehndiratta A, von Tengg-Kobligk H, Zechmann CM, Unterhinninghofen R, Kauczor H-U et al. 3D printing based on imaging data:
review of medical applications. Int J Comput Assist Radiol Surg, 5
(2010), pp. 335-341.

autorzy:
Marta Czajkowska – Studenckie Koło Naukowe przy Zakładzie Propedeutyki i Profilaktyki Stomatologicznej, WLD, WUM
Jacek Borowicz – Zakład Zagrożeń Środowiskowych i Alergologii,
WNOZ, WUM
Łukasz Zadrożny – Zakład Propedeutyki i Profilaktyki Stomatologicznej, WLD, WUM

implants
2 2019

3. Kazuyuki Y, Hideyuki Y, Akira T, Mitsuyoshi L. Three-Dimensional Printing Model as a Tool to Assist in Surgery for Large Mandibular Tumour:
a Case Report. J Oral Maxillofac Res. 2017 Apr-Jun; 8(2): e4.
4. Louvrier A, Marty P, Barrabé A, Euvrard E, Chatelain B, Weber E, Meyer
C. How useful is 3D printing in maxillofacial surgery? J Stomatol Oral
Maxillofac Surg. 2017 Sep;118(4):206-212.
5. Joda T, Bragger U. Digital vs. conventional implant prosthetic workflows: a cost/time analysis. Clin Oral Implants Res 2015;26:1430-5.
6. Joda T, Bragger U. Time-efficiency analysis of the treatment with monolithic implant crowns in a digital workflow: a randomized controlled
trial. Clin Oral Implants Res 2016;27:1401-6.
7. Schnutenhaus S, von Koenigsmarck V, Blender S, Ambrosius L, Luthardt RG, Rudolph H. Precision of sleeveless 3D drill guides for insertion of one-piece ceramic implants: a prospective clinical trial. Int J
Comput Dent. 2018;21(2):97-105.
8. Zweifel D, Bredell MG, Lanzer M, Rostetter C, Rücker M, Studer S.
Precision of Simultaneous Guided Dental Implantation in Microvascular Fibular Flap Reconstructions With and Without Additional Guiding
Splints. J Oral Maxillofac Surg. 2018 Dec 31.
9. Werz SM, Zeichner SJ, Berg BI, Zeilhofer HF, Thieringer F. 3D Printed
Surgical Simulation Models as educational tool by maxillofacial surgeons. Eur J Dent Educ. 2018 Aug;22(3):e500-e505.
10. Oberoi G, Nitsch S, Edelmayer M, Janjić K, Müller AS, Agis H. 3D Printing-Encompassing the Facets of Dentistry. Front Bioeng Biotechnol.
2018 Nov 22;6:172.
11. Nicińska M. Individual In-Depth Interviews and Focus Group Interviews
– comparative analysis. Research and Methods. Volume 9, Issue 1
(2000), pp. 39-50.
12. Vermeulen J. The Accuracy of Implant Placement by Experienced Surgeons: Guided vs Freehand Approach in a Simulated Plastic Model. Int
J Oral Maxillofac Implants. 2017. Mar/Apr;32(3):617-624.
13. Tahmaseb A, Wu V, Wismeijer D, Coucke W, Evans C. The accuracy of
static computer-aided implant surgery: A systematic review and meta-analysis. Clin Oral Implants Res. 2018 Oct;29 Suppl 16:416-435.
14. Rheude B, Sadowsky PL, Ferriera A, Jacobson A. An evaluation of the
use of digital study models in orthodontic diagnosis and treatment
planning. Angle Orthod. 2005;75(3):300-4.
15. Rossini G, Parrini S, Castroflorio T, Deregibus A, Debernardi CL. Efficacy
of clear aligners in controlling orthodontic tooth movement: a systematic review. Angle Orthod. 2015;85(5):881-9.
16. Camardella LT, de Vasconcellos Vilella O, Breuning H. Accuracy of printed
dental models made with 2 prototype technologies and different designs
of model bases. Am J Orthod Dentofac Orthop. 2017;6:1178-1187.
17. Rebong RE, Stewart KT, Utreja A, Ghoneima AA. Accuracy of three-dimensional dental resin models created by fused deposition modeling,
stereolithography, and Polyjet prototype technologies: A comparative
study. The Angle Orthodontist 2018;33:363-369.
18. Commission on Dental Accreditation. Accreditation standards for dental education programs. Chicago: American Dental Association, 2013.
19. Brownstein SA, Murad A, Hunt RJ. Implementation of new technologies
in U.S. dental school curricula. J Dent Educ. 2015;79(3):259-64.
20. McGlynn A, Provitera Millennials in College: How Do We Motivate Them?
The Education Digest; Feb 2008; 73, 6; ProQuest Central pg. 19.
21. Rickes PC. (2009). Make way for millennials! how today's students are
shaping higher education space. Planning for Higher Education, 37(2),
7-17.

[27] =>

www.psi-icoi.pl
INTERNATIONAL CONGRESS OF ORAL IMPLANTOLOGISTS

CZŁONKOSTWO W PSI
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•

SKŁADKA – 650,00 zł/rok kalendarzowy
CERTYFIKAT PSI
CERTYFIKAT ICOI
CERTYFIKAT ICOI Europe
DARMOWE MATERIAŁY EDUKACYJNE dla pacjentów – Dental Master*
WZÓR ZGODY NA PRZEPROWADZENIE ZABIEGU implantologicznego w trzech wersjach językowych (po polsku, angielsku i niemiecku)
WPIS PRAKTYKI DO BAZY członków PSI na www.psi-icoi.pl
PRENUMERATA „Implantologii Stomatologicznej” – 2 numery/rok
PRENUMERATA International Journal of Oral Implantology
ICOI /Quintessence Publishing
PEŁNE CZŁONKOSTWO w ICOI i ICOI Europe

*roczna licencja

DODATKOWE KORZYŚCI
• PREFERENCYJNE WARUNKI udziału w kongresach organizowanych przez PSI/ICOI/ICOI Europe
• PREFERENCYJNE WARUNKI udziału w konferencjach pod patronatem PSI i „Implantologii Stomatologicznej”
• MOŻLIWOŚĆ UDZIAŁU W SZKOLENIU Curriculum Implantologii
oraz przystąpienia do Egzaminu Umiejętności Fellowship/Diplomate
• PREFERENCYJNE WARUNKI korzystania z konta premium na
www.dentalxp.com
• DOSTĘP DO MATERIAŁÓW e-learningowych ICOI

www.implantologiastomatologiczna.pl

[28] =>

study

Bacterial microleakage at the
abutment-implant interface
– in vitro study
The potential of the implementation of additive
technologies in the dentistry students’ education
Carlos Larrucea, Aparicio Conrado, Denise Olivares, Carlos Padilla, Andrea Barrera, Olga Lobos

Streszczenie: Introduction: In implant rehabilitation, a microspace is created at the abutment-implant interface
(AII). Previous research has shown that oral microbiome can proliferate in this microspace and affect periimplant
tissues, causing inflammation in periimplant tissues. Preventing microbial leakages through the AII is therefore
an important goal in implantology.
Objective: To determine the presence of marginal bacterial microleakage at the AII according to the torque
applied to the prosthetic implant in vitro.
Material and Methods: Twenty-five Ticare Inhex internal conical implants (MG Mozo-Grau, Valladolid, Espana)
were connected to a prosthetic abutment using torques of <10, 10, 20, 30, and 30 N and then sealed. The
samples were submitted to cycles of occlusal loads and thermocycling, then one sample of each group was
observed by micro TC, while the rest were mounted on devices according to the bacterial leakage model with
Porphyromonas gingivalis .
Results: Bacterial leakage was observed only in the <10 and 10 N torque samples, and the same groups
presented poor abutment/implant adjustment as determined by micro-CT.
Conclusion: The different torques applied to the abutment-implant system condition the bacterial leakage at the
implant interface. No microleakage was observed at 20 and 30 N.
Key words: implant, internal connection, micro CT, microleakage, torque.

Introduction
The use of dental implants to treat total or partially edentulous patients has become a therapeutic
modality integrated in dentistry. 1-5
Currently, implant rehabilitation requires more
than successful osseointegration, studies have
described the need for a harmonious relationship
between the levels of periimplant tissue and the already existing dentition to achieve an aesthetic and

implants
2 2019

functional restoration. This can be accomplished
with a careful balance of parameters such as the
morphology and surface of the implant, the conditions of the receiving tissue, the surgical technique,
the prosthesis design and the way in which the load
is applied. 1
The exponential growth in the use of implants
during the last 20 years has taken place parallel to
the expansion in the field of implant manufacture.
Currently there are more than 90 available types,

[29] =>

study

offering countless combinations of implant body designs, platforms, diameter, length, prosthetic connections, and state of surfaces and interfaces. 6
Most current implant systems have two main
components, an endosteal part (the implant) and
the transmucosal connection (the abutment). When
the abutment is placed in the corresponding implant, it creates a microspace, the abutment-implant interface (AII). Research has shown that the
oral microbiota can proliferate in this microspace
and affect all periimplant tissues, causing inflammation in the vicinity of the alveolar bone. 4,5,7-9
Nowadays, it is well accepted that periimplant
mucositis and periimplantitis are induced by bacterial biofilm; indeed, the presence of periimplantitis is
observed in 10% to 50% of all failed implant cases
after the first year of loading, where microorganisms
play an important role.10 Therefore, identification
of the microbiota associated with periimplantitis is
crucial for understanding its pathogenesis and the
bacteria that could serve as microbial biomarkers of
this condition. 11
Longitudinal studies of biofilm formation around
dental implants have shown that bacterial colonization occurs 30 minutes after placing the implant. 12
Initial colonization of the area surrounding the implant by bacteria associated with periimplantitis
(Porphyromonas gingivalis, Treponema denticola,
Tannerella forsythia) is detected 2 weeks after placing the implant, and colonization by the bacteria
around healthy teeth and the healthy area around
the implant remains similar for a period of at least 2
years. 12,13 However, the presence of periodontal pathogens in periimplant sites does not determine the
loss or failure of an implant, supposing that proper
oral hygiene practices are followed and periodontal
therapy support exists. 14
Despite the fact that no single bacteria can be
identified as solely responsible for the infection of
any implant system, it has been suggested that
one of the key periodontal pathogens in the development of periimplantitis may be Porphyromonas
gingivalis , a Gram-negative, strictly anaerobic bacteria, which is not only responsible for periodontal
disease in natural dentition but is also associated
with the destruction of tissue around the implant;
moreover, higher rates of colony-forming units
(CFU) of species such as P. gingivalis , T. forsythia,
and T. denticola have also been reported in failed
implants. 15,16 There is also a significantm relationship between the probing depth in periimplant areas and the detection of P. gingivalis . 17 In another

research paper, the bacterial species found in the
healthy periimplant tissue was compared to those
found in the diseased periimplant tissue and it was
determined that the P. gingivalis was only found in
the diseased cases. 18
It has been observed that structural and topographical differences between the surface of implants and natural teeth can influence a unique
bacterial composition that has not yet been identified. 19 Thus, additional studies that recognize these
concepts are needed to fully characterize the microbiota associated with periimplant disease and
to develop strategies that enable their control to
optimize the prevention and clinical management of
periimplantitis .
When a prosthetic abutment is positioned in the
implant, a microspace between the components is
formed where pathogenic microorganisms can grow
and establish a reservoir of bacteria, resulting in an
area of inflamed soft tissue covering the abutment-implant interface. 9
In vitro studies have described the potential of
microbial leaks at the AII under conditions with and
without load. 8,20-22 Despite the fact that such in vitro
studies only approach biological reality, they can be
useful for understanding the dynamics of the AII,
and therefore be useful for improving the design of
the microspace. For example, some of these in vitro
studies have shown that the design of the AII may
affect the extent of microbial penetration into the
inner part of the implant, implants with an external
hexagon design presented the greatest microbial
penetration into the AII under load and non-load
conditions. This may partly explain the histological
findings of in vivo studies which evaluate implants
with an external hexagonal connection design,
which showed increased inflammation of the connective tissue around the AII. 23
Bacterial migration through the AII has also been
correlated to the torque applied between the abutment and implant, micro-movements of the various
components during chewing cycles and the precision of the fit between the implant and the abutment. Although the complete prevention of microbial penetration has not been demonstrated in vitro,
it has been seen that internal conical connections
give better results than either internal or external
hexagonal connections. 24,25
Whatever the abutment-implant connection
used, the size of the microspace in the AII increases under load, an effect known as pumping, whe-

implants

2 2019

29

[30] =>

served radiologically by micro CT, which allows the microstructure

diameter transfixing hole fo

be analyzed
and three-dimensional reconstructions to be made,
study

the internal screw where th

mplementing visualization of the AII.28 However, no evidence exists

The rest of the implant g

evaluate this variable in relation to the above-mentioned factors.

manufactured following no

In the above context, the prevention of microbial leakage at the

The implants were directly

is an important challenge for the design and manufacture of two-

mounted straight hexagonal

ces implants, that permit minimizing inflammatory reactions and

MTA mount function (MG M
Each implant with its

ximizing the stability of the bone surrounding the implant.8
The aim of this study, therefore, was to determine in vitro the

standard cylinder, 2.8-cm hi

sence of marginal bacterial microleakage at the abutment-implant

ent self-curing acrylic prepa

erface using as a variable the torque applied to the prosthetic

third monomer, two thirds p

utment.

| METHODOLOGY
Fig. 1

e experimental study followed a qualitative approach, with a sample

25 Ticare Inhex internal implants with conical connection (10-mm

gth
3.75-mm
from
MG Mozo-Grau, Valladolid, Spain).
ram and
of the
implant platform
used in the
study
Fig. 1: Diagram of the implant used in the study.

of adjustment between implant/abutment can be

gically by micro CT, which allows the microstructure

and three-dimensional reconstructions to be made,

sualization of the AII.28 However, no evidence exists

ariable in relation to the above-mentioned factors.
context, the prevention of microbial leakage at the

nt challenge for the design and manufacture of two-

that permit minimizing inflammatory reactions and

ability of the bone surrounding the implant.8

his study, therefore, was to determine in vitro the

ginal bacterial microleakage at the abutment-implant

s a variable the torque applied to the prosthetic
Fig. 2

ODOLOGY

Fig 2: 2 Sample mounted with 308 inclination in a self-curing
acrylic cylinder.

The
apicalleakage
zone increases
of eachinimplant
waswith
specially pre
re
bacterial
comparison
the resting state. 22

diameter transfixing hole following the longer axi

design
and the
manufacture
im- is seated,
theCompanies
internal that
screw
where
abutment
plants have attempted to reduce such leakage by
increasing
and stability
of the articuThe resttheofprecision
the implant
geometry,
including the
lated parts by mechanizing production techniques.
manufactured
following
normal standard
proced
The
literature describes
how maladjustment
between the components of the abutment and the implant
The implants were directly supplied by the manu
may reach 66 lm in a vertical direction, 108 in a
rotary
direction
and 99 hexagonal
lm horizontally,
although the
mounted
straight
abutment
for cementi
exact figures vary with the type of implant system.
MTA
mountof function
(MG
Mozo-Grau
MTA
The
tolerance
some systems
may
be as low as InHex
5
lm and less than 18 rotationally. 26,27

Each implant with its respective abutment

The importance of the position, size and geostandard
cylinder, 2.8-cm high and 2.2-cm diamete
metry of the microspace at the AII on the marginal
20,24
bone
levels has beenacrylic
studied prepared
by several authors,
ent self-curing
as indicated
by th
who have demonstrated that bacterial colonization
third
monomer,
thirds polymer),
is
probably
the directtwo
consequence
of a poor orin
in-which the i
effective degree of tolerance between the implant
and abutment, which increases the size of the microspace. The precision of the adjustment may affect the penetration of bacteria, thus establishing a
microbiological reservoir. Another point to bear in
mind is the seal proposed by the manufacturer, to

Sample mounted with 308 inclination in a self-curing
ylic cylinder

GURE 2

study followed a qualitative approach, with a sample

implants

30 implants with conical connection (10-mm
ex internal
2 2019

FIGURE 3

Occlusal loadin

[31] =>

Each implant with its respective abutment was mounted on a
the

standard cylinder, 2.8-cm high and 2.2-cm diameter, made of transpar-

plant

ent self-curing acrylic prepared as indicated by the manufacturer (one

hetic

third monomer, two thirds polymer), in which the implant was inserted

LARRUCEA ET AL.

study

mple

-mm

ain).

Fig. 3

Fig. 3: Occlusal loading cycles.

orm withF I G
implant
for micro-CT
U R E 3 mounted
Occlusal loading
cycles

th a 308 inclination (Figure 2) in accordance

as randomly divided into five experimental

Fig. 5

FIGURE 5

ue was applied to each group:

hetic abutment attached to the implant with

thetic abutment attached to the implant with

nd interface sealed with cyanoacrylate adhe-

Fig 5: Bacterial leakage model.

Bacterial leakage model

obtain the best possible fit in the system geometry. Studies have evaluated different torque values
applied in the connection of the prosthetic abutGroup V (n
5 5): Prosthetic abutment joined to the implant with <10
ment and implant, and concluded that a low value
N torque produces
applied. a poor connection and increases bacterial
microleakage. 20,24

The whole procedure was carried out by one
20 investigator using a

In the study described by Baggi et al, although
the
abutments
connected
to the (Valladolid,
implants withSpain). The
standard torque
wrenchwere
from
Mozo-Grau
the recommended torque, the geometry of some
access to the abutment screw was sealed with Teflon and Fermin
systems still permitted the passage of microorganisms.Ettlingen,
This is probably
due to
thesamples
different were
degrees
(Detax Dental,
Germany).
The
submitted to
of tolerance and different interface geometries that
perpendicular loading cycles (in relation the major axis of the acrylic
different implant systems and brands allow.

cilinder) over the inclined implant abutment, a total of 2000 cycles of

In an in vitro study with methylene blue dye,
Larrucea et al. observed that internal conical
connection showed lower levels of microleakage
than those with an external connection, regar4 days of incubation using double chamber device
age by groupsFig.
and
dless of the torque applied to join the abutment
and implant. They would therefore be less likely to
Fig. 4: (days)
Teflon platform with implant mounted for micro-CT.
Incubation

10 kg every 0.5 seconds being
applied (Figure 3).
24

% of samples with
positive leakage per
subgroup (n 5 2)

–
–
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
– thread
2
2with a
2 308 2inclination
2
2(Figure
2 2) 2
2
2
up to –the first
in accordance

2
2

100implants
2 2019
100

F I G U R E 4 Teflon platform with implant mounted for micro-CT
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11

Number of samples with positive leakage

[32] =>

Group III (n 5 5): Prosthetic abutment attached to the implant with

access to the abutment screw was sealed with Teflon and Fermin

30 N torque applied.

study

(Detax Dental, Ettlingen, Germany). The samples were submitted to

Group IV (n 5 5): Prosthetic abutment attached to the implant with

perpendicular loading cycles (in relation the major axis of the acrylic

30 N torque applied and interface sealed with cyanoacrylate adhe-

cilinder) over the inclined implant abutment, a total of 2000 cycles of

sive (Fenedur, Uruguay).

10 kg every 0.5 seconds being applied (Figure 3).

TA BL E 1

Bacterial leakage by groups and days of incubation using double chamber device
Incubation (days)
1

% of samples with
positive leakage per
subgroup (n 5 2)

Study group

Subgroup

Number of samples with positive leakage

Group I

A
B

–
–

2
2

100
100

Group II

A
B

–
–

0
0

Group III

A
B

–
–

0
0

Group IV of theAabutment–of the
– sample
–
– from
– Group
–
– I (10
– Ncm
– torque,)
–
– visualization
–
–
–
– 4.53 3
0 2.63 mm. I: Transversal
Interface
window
B
–
– view
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
0
view. II: Frontal view. III: Close-up
of frontal

FIGURE 6

Group V

A
B

–
–

2
2

The 25 samples were submitted to 300 thermal cycles, each cycle
consisting in 5 seconds immersion with the water temperature

2
2

100
100

abutment extending from the tube was in contact with the lower glass
chamber.

TABLE
1: Bacterial leakage by groups and days of incubation using double chamber device.
LARRUCEA ET AL
.
alternating from 58C to 508C.

| 5

The Eppendorf tube was fixed to the plastic cap of the glass flask

After the loading and the thermic cycles, the samples were

by cyanoacrylate adhesive (Fenedur, Uruguay), adding a 30G caliber

extracted from the acrylic cylinder, and one sample of each group

Luer type needle (Cranberry, China), which allowed the passage of 5ml

(chosen randomly according to www.random.org) was fixed on a Teflon

sterile thioglycolate broth (Becton, Dickinson and Co. 7 Loventon

platform (Figure 4) and scanned with a micro-CT (Nikon XT H 225,

Circle, Sparks, MD), and the release of gases. The device was allowed

Tokyo Japan). The x-ray parameters used were 140 kV-tube voltage

to set for 24 hours and was then sterilized with ethylene oxide.

and 90-lA current. 720 images were taken and 4 squares per
projection were used for the 3D volumetric reconstruction.
The remaining samples (n 5 20) were mounted on devices in
29

accordance with the bacterial leakage mode

modified in the

n Microbiolo
gica de la Universidad de Talca
Laboratorio de Investigacio

In a sterile atmosphere, in a Biosecurity Class II cabinet (NuAireTM,
Plymouth) the upper chamber was loaded with a thioglycolated
semisolid medium of (1.4 ml thioglycolate broth with 0.8% agar agar)
(Becton, Dickinson and Co.). Then, the lower chamber was loaded with
a culture of 50 ll P. gingivalis in thioglycolate broth.

(Universidad de Talca, Talca, Chile). Each device was composed of two

P. gingivalis was isolated form clinical origin and identified by

chambers connected only by the implant (Figure 5); the upper chamber

molecular biology following the method described by Park et al.30 The

was a 1.5 ml Eppendorf tube (Biologix Research Company) with her-

study began with an inoculum concentration similar to 0.5 Mc Farland

metic cap, and the lower chamber was a 10 ml-glass tube with a plastic

(1.5 3 108 cfu/ml) (Probac do Brasil, Sao Paulo, Brasil), with the implant

cap. The Eppendorf
tube was cut open at the end and the implant was
Fig. 6

abutments immersed in the culture medium with P. gingivalis. The sam-

plestorque,)
from groups
I, II, III, window
IV, and V
were
then mm.
divided
into two subscrewed
in as
far as the
first abutment
microthread,
andsample
sealed from
with fluid
resin
F
IGURE 6
Interface
of the
of the
Group
I (10 Ncm
visualization
4.53
3 2.63
I: Transversal

Fig 6: Interface of the abutment of the sample from Group I (10 Ncm torque,) visualization window 4.53 3 2.63 mm. I: Transversal view.
view.
Frontal
view.
III:Dental
Close-up
of frontal
view
groups, A and B, the first (A) left to set and the second (B) submitted to
(FiltekII:flow,
3M
ESPE
Products
St. view
Paul, Minnesota). The
II: Frontal
view.
III: Close-up
of frontal
The 25 samples were submitted to 300 thermal cycles, each cycle
consisting in 5 seconds immersion with the water temperature
alternating from 58C to 508C.

abutment extending from the tube was in contact with the lower glass
chamber.
The Eppendorf tube was fixed to the plastic cap of the glass flask